Bazylika Świętego Pawła za Murami

Bazylika Papieska Świętego Pawła za Murami jest jedną z czterech bazylik papieskich lub patriarchalnych w Rzymie. Zaraz po Bazylice Świętego Piotra jest drugim największym kościołem w Rzymie.

 

Bazylika Świętego Pawła za Murami

 

Stoi ona przy Drodze Ostyjskiej (via Ostiense) zbudowanej w celu połączenia Rzymu z portem w Ostii. Bazylika znajduje się w odległości 2,5 kilometra od Muru Aureliana i bramy wjazdowej do miasta, tuż przy Piramidzie Gajusza Cestiusza, na lewym brzegu rzeki Tyber. Zapraszam Was na wspólną wycieczkę przez wieki historii do Bazyliki Świętego Pawła za Murami i jej okolic.

 

Piramida 

 

Przy Drodze Ostyjskiej, obok dzisiejszej bazyliki, gdzie znajduje się szpital Bambino Gesù, odnaleziono pozostałości rzymskiej willi. Istniała ona między I wiekiem przed Chrystusem aż do III wieku po Chrystusie. Miała ona powierzchnię 1100 m2 i prawdopodobnie należała do rodziny Calpurni Pisoni.

Tutaj też, wzdłuż Drogi Ostyjskiej, znajdowała się rozległa nekropolia. Była ona używana ze względu na swoje położenie tuż przy porcie fluwialnym na rzece Tyber. Powstała ona już w l wieku przed naszą erą, a używana była aż do III wieku po Chrystusie. Nekropolia posiadała różne rodzaje grobów. Wśród nich znajdowały się przepiękne i wystawne rodzinne mauzolea, mniej okazałe grobowce oraz dosyć skromne wspólne groby dla biednych osób. Między nimi wznosiły się kapliczki cmentarne pięknie zdobione sztukaterią i freskami.

Był to w rzeczywistości ogromny cmentarz publiczny, dzisiaj moglibyśmy powiedzieć komunalny. Prawie cały jego teren spoczywa dzisiaj jeszcze pod ziemią przy pobliskiej rzece oraz rozciąga się pod samą Bazyliką Świętego Pawła. Podłoga dzisiejszego kościoła wznosi się 80 centymetrów nad podłogą storożytnego kościoła. Pod nią zaś znajduje się około 6400 grobów antycznej nekropolii.

 

Fragment nekropolii Ostiense

 

Tuż przy bazylice, wśród budynków i zarośli, możemy wciąż jeszcze zauważyć pozostałości nekropolii przy Drodze Ostyjskiej (via Ostiense). Według tradycji Kościoła Katolickiego tutaj spoczął Paweł. Dzisiaj jego grób znajduje się pod papieskim ołtarzem w Bazylice Świętego Pawła za Murami i dlatego też przez wieki było to miejsce, do którego przybywali pielgrzymi.

Od roku 1300, czyli od pierwszego Roku Jubileuszowego ogłoszonego przez papieża Bonifacego VIII, miejsce to stało się obowiązkowym punktem na trasie pielgrzymów przybywających do Rzymu po odpust. Tutaj również, tak jak w Bazylice Świętego Piotra oraz pozostałych bazylikach papieskich, odbywa się inauguracja Roku Świętego. Wówczas to przyjeżdża tutaj sam papież i w bardzo uroczysty sposób otwiera Święte Drzwi.

 

Święte Drzwi w Bazylice Świętego Pawła za Murami

 

Cały kompleks wraz z przylegającym klasztorem Benedyktynów mają status ekstraterytorialny i należą do Stolicy Apostolskiej. Miejsce to znajduje się również na liście Unesco od 1980 roku.

 

APOSTOŁ PAWEŁ – KILKA SŁÓW O NIM

Paweł, Szaweł lub Saul (takie imiona pojawiają się w różnych źródłach) przyszedł na świat między 5 a 10 rokiem naszej ery w Tarsie, który leży w dzisiejszej Turcji. Urodził się on w rodzinie bogatych kupców żydowskich. Nie tylko pochodził z zamożnej rodziny, ale również z takiej, która zapewniła mu doskonałe wykształcenie.

 

Święty Paweł przy wejściu do bazyliki

 

Paweł był uczonym w piśmie faryzeuszem znającym i wykładającym Torę. Posiadał on również obywatelstwo rzymskie, co też wiele razy pomogło mu w życiu. Ciekawostką jest to, że imię Saul po hebrajsku oznacza „pytać”.

Jako faryzeusz zelota przestrzegał on dokładnie żydowskiej liturgii oraz prawa zapisanego w Torze. Narzucało ono wiele nakazów i zakazów łącznie z restrykcyjną dietą, która zabraniała zjadania istot nieczystych.

Paweł nigdy nie należał do dwunastu apostołów. Więcej, nigdy nie spotkał też osobiście Chrystusa. Znamy natomiast z Biblii historię Saula, który jechał do Damaszku prześladować Chrześcijan. Na drodze spotkała go wielką jasność i usłyszał on głos samego Mesjasza pytający go „Saulu dlaczego mnie prześladujesz?”. To był moment zwrotny w jego życiu, nawrócenie, kiedy to zaczął naśladować Chrystusa i nauczać.

Nazywał sam siebie apostołem, apostołem pogan gdyż swoje nauki kierował właśnie do Greków i Rzymian, nie do Żydów. Jego nauki nieco różniły się od nauk Piotra. Paweł mówił do pogan, że mogli naśladować Chrystusa bez konieczności nawrócenia na judaizm i obrzezania, co też często prowadziło do dysputy między nim a Piotrem.

Paweł będąc w Jerozolimie nauczał o naśladowaniu Chrystusa jako Mesjasza. Dla Żydów było to bluźnierstwem gdyż w ich oczach Jezus był tylko synem cieśli z Nazaretu. Tam właśnie, w Jerozolimie, Paweł został osądzony według prawa żydowskiego, ale mając rzymskie obywatelstwo domagał się odesłania do Rzymu na sprawiedliwy sąd, do którego miał prawo.

Paweł przybył do Rzymu prawdopodobnie między 60 a 61 rokiem. Stanął przed sądem jako rzymski obywatel i uwolniono go z oskarżeń postawionych mu w Jerozolimie.

 

ŚWIĘTO PIOTRA I PAWŁA

Paweł był kilkakrotnie stawiany przed sądem i uwalniany, w końcu jednak został skazany na śmierć. Stracił on życie w Rzymie za panowania cesarza Nerona. Według tradycji Kościoła Katolickiego został on ścięty 29 czerwca 67 roku przy Drodze Ostyjskiej. Data ta pojawiła się dopiero w IV wieku jako tradycja, zatem nie wiemy czy jest to prawdą.

 

Ścięcie Pawła na drzwiach Filarete w Bazylice Świętego Piotra

 

Dzień 29 czerwca jest świętem Piotra i Pawła, kiedy to tradycyjnie świętujemy śmierć obu apostołów. Nowa data przyjęła się przez Kościół aby zastąpić święto pogańskie Quirino Romolo obchodzone właśnie tego dnia. Papież Leon Wielki już w V wieku wspominał Piotra i Pawła jako chrześcijańskich założycieli miasta.

Według zaś wyliczeń naukowych Paweł prawdopodobnie stracił życie 28 grudnia w roku 66 lub 68. Miało to miejsce przy Drodze Ostyjskiej w odległości około 3 kilometrów od bazyliki Świętego Pawła za Murami, w miejscu które zwie się Aque Salvie lub Tre Fontane. Później ktoś ważny za pozwoleniem wziął ciało Pawła, przeniósł je i złożył tu w nekropolii Ostiense.

 

OD POGRZEBU PAWŁA DO BAZYLIKI KONSTANTYNA

W roku 324, czyli ponad 200 lat po złożeniu szczątków Pawła w nekropolii Ostyjskiej, powstała tu, nad jego grobem bazylika jemu dedykowana. Wzniósł ją cesarz Konstantyn Wielki odpowiedzialny również za budowę pierwszej Bazyliki Świętego Piotra w Watykanie.

Według tradycji tu, gdzie dzisiaj stoi Bazylika Świętego Pawła za Murami, w miejscu zwanym jako Praedium Lucinae przy Drodze Ostyjskiej spoczęły ziemskie szczątki Pawła z Tarsu. Prawdopodobnie złożyła je tutaj rzymska matrona Lucina, na swojej posesji lub w grobowcu należącym do niej. Miało to miejsce po egzekucji Pawła, która odbyła się niedalekiej stąd, w miejscu znanym jako Acque Salvie. Dzisiaj tutaj znajduje się Opactwo Trzech Fontann (Abbazia delle Tre Fontane).

Wiemy, że zarówno Piotr jak i Paweł byli ofiarami prześladowań w czasach Nerona zaraz po pożarze w 64 roku. Według niektórych teorii miało to właśnie miejsce już w roku 64. Według zaś Euzebiusza z Cezarei zginęli oni w roku 67. Groby obu świętych stały się natychmiast miejscem odwiedzanym przez lokalnych chrześcijan, a z czasem również przez pielgrzymów. Również nad ich grobami wkrótce powstały niewielkie pomniki nagrobne.

Euzebiusz z Cezarei w swojej „Historii kościelnej” napisał o Gajuszu, prezbiterze w czasach papieża Zefiryna. Gajusz ponoć w swoim liście wspomniał o dwóch trofeach, tak zwanych trofeach Gajusza, wzniesionych nad grobem świętego Piotra na Wzgórzu Watykańskim i nad grobem świętego Pawła tu przy Drodze Ostyjskiej.

Grób Pawła, przyciągający wielu pielgrzymów, stał się miejscem gdzie, w 324 roku, stanęła niewielka bazylika. Wzniósł ją cesarz Konstantyn Wielki i został z niej do dzisiaj tylko fragment absydy widoczny w głównym ołtarzu. Antyczna bazylika była zwrócona na zachód, zaś dzisiejsza jest skierowana na wschód. Był to prawdopodobnie niewielki budynek o trzech nawach, który przechowywał w absydzie grób Pawła udekorowany złotym krzyżem.

Bazylika Świętego Pawła za Murami wzniesiona przez Konstantyna została konsekrowana 18 listopada 324 roku podczas pontyfikatu papieża Sylwestra I. Była ona również jednym z kościołów, które władca kazał zbudować w pobliżu murów i granicy miasta, albo poza murami. Stanowiła ona również drugą w kolejności ufundowaną przez Konstantyna zaraz po katedrze Rzymu, czyli po obecnej Bazylice Świętego Jana na Lateranie.

 

BAZYLIKA TRZECH CESARZY

Bazylika Świętego Pawła wzniesiona przez Konstantyna okazała się jednak niewystarczająca dla tłumów pielgrzymów tu przybywających. Była ona zwyczajnie bardzo mała, w związku z tym została wzniesiona nowa bazylika podczas panowania trzech cesarzy: Teodozjusza I, Gracjana i Walentyniana II. Miało to miejsce około roku 391 i ten budynek przetrwał aż do dramatycznego pożaru w 1823, który to prawie całkowicie zniszczył starożytny kościół.

Konstrukcją bazyliki zajął się Ciriade, który wzniósł budynek z pięcioma nawami, osiemdziesięcioma kolumnami i kwadratowym portykiem. Była ona dziewięć razy większa od bazyliki Konstantyna i zwrócona w dokładnie przeciwną stronę. Bazylikę konsekrował w roku 390 papież Syrycjusz, a ukończył jej budowę w roku 395 cesarz Honoriusz.

 

Bazylika  trzech cesarzy, rycina z Bazyliki Świetego Pawła za Murami

 

Kolejnymi modyfikacjami, takimi jak łuk triumfalny oraz mozaika nad nim, zajęła się Galla Placidia. Papież Leon I zaś kazał wykonać okrągłe portrety papieskie i umieścić je pod łukami nawy centralnej. Niektóre z nich przetrwały okropny pożar i są przechowywane w tutejszym zakonie Benedyktynów przy bazylice.

Papież Leon I również kazał podnieść podłogę transeptu, co też spowodowało konieczność podwyższenia miejsca dewocji z grobem Świętego Pawła.

 

BAZYLIKA W ŚREDNIOWIECZU

Podczas pontyfikatu papieża Grzegorza I nastąpiły kolejne zmiany w wyglądzie bazyliki. Podniesiono podłogę transeptu tak, aby wykonać ołtarz tuż nad grobem Świętego Pawła. Do niego zaś zbudowano schody prowadzące w dół poniżej transeptu tak, aby można było podejść bliżej do grobu świętego.

W IX wieku papież Jan VIII wzniósł ogromny mur wokół bazyliki wraz z fortyfikacjami tworząc warownię nazywaną „Giovannipoli”. W XI wieku powstała również wieża dzwonnicy tuż przy fasadzie.

 

Giovannipoli, rycina z Bazyliki Świętego Pawła za murami

 

Pozostałości Giovannopoli

 

W XIII wieku bazylikę udekorowało przepiękne cyborium, które wykonał Arnolfo di Cambio, oraz krużganki projektu Vasalettich.

 

Krużganki przy bazylice Świętego Pawła

 

Zbudowany został również długi kolumnadowy korytarz, portyk, dla pielgrzymów zdążających do grobu apostoła Pawła. Biegł on aż od bramy miasta Porta Ostiensis (dzisiejsza Porta San Paolo) aż do bazyliki.

 

 

Portyk, rycina z Bazyliki Świętego Pawła za Murami

 

Pozostałości portyku

 

Porta San Paolo

 

POŻAR W ROKU 1823 I ODBUDOWA

W nocy z 15 na 16 lipca 1823 w bazylice Świętego Pawła za Murami wybuchł pożar, który trwał przez około pięć godzin. Zniszczył on ogromną część budynku, a spowodowało go zaniedbanie jednego z pracowników. On to, po naprawie rynien na dachu, zapomniał zgasić ogień potrzebny mu przy pracy. Strażaków zawiadomił poganiacz krów Giuseppe Perna, który w pobliżu wypasał stada. Straż pożarna przybyła po dwóch godzinach.

Po pożarze ostała się część transeptu oraz nawy głównej. Cyborium Arnolfo di Cambio oraz mozaiki były częściowo nienaruszone. Uratowały się również absyda wraz z łukiem triumfalnym oraz krużganki przylegające do kościoła.

Niestety pożar zniszczył wiele cennych dekoracji takich jak cykl przepięknych fresków Pietro Cavallini w głównej nawie. Spłonęła również trzynastowieczna dzwonnica.

Podczas tej nocy papież Pius VII, który 6 lipca upadł łamiąc sobie kość udową, był w stanie agonalnym. Z tego też powodu nie dotarła do niego ta straszna wiadomość o pożarze. Niemniej jednak miesiąc później, 20 sierpnia zmarł.

Odbudowę i rekonstrukcję bazyliki zlecił papież Leon XII, który w swojej encyklice zachęcił biskupów do zbierania datków od wiernych na sfinansowanie tego wielkiego przedsięwzięcia. Na tę prośbę odpowiedział cały chrześcijański świat.

Do Rzymu napłynęły obfite dary od władców Sardynii, Francji, Dwóch Sycylii. Car Rosji Mikołaj I przysłał bloki malachitu, które znajdują się w bocznych ołtarzach transeptu, zaś namiestnik Egiptu dostarczył kolumny z alabastru.

Dzisiejszą bazylikę zawdzięczamy architektowi Luigi Poletti. Jej konsekracja odbyła się 10 września 1854 roku i dokonał jej papież Pius IX w obecności wielu biskupów, którzy to przybyli do Rzymu na okazję uchwalenia dogmatu Niepokalanego Poczęcia NMP (8 grudnia tegoż samego roku).

Odbudowując bazylikę prowadzono już wówczas dyskusje na temat tego jak daleko idące miały być nowe interwencje architektoniczne, a w jakim stopniu należało zachować struktury oryginalne. Z tego też powodu papieże nalegali, aby została zachowana antyczna struktura budowli. Tak się też stało dlatego też Bazylika Świętego Pawła za Murami jest wśród czterech bazylik papieskich tą, która w najwierniejszy sposób oddaje wygląd struktury oryginalnej bazyliki.

Prace nad samym kościołem jeszcze trwały do roku 1874 kiedy to powstały mozaiki na fasadzie.

 

Mozaiki na fasadzie bazyliki

 

W roku zaś 1928 powstał obszerny dziedziniec zewnętrzny prowadzący do wejścia do bazyliki. Zaprojektowali go Guglielmo Calderini i Giuseppe Sacconi.

 

GRÓB ŚWIĘTEGO PAWŁA I JEGO CIAŁO

W grudniu 2006 roku przeprowadzono już ostateczne prace remontowe przed ołtarzem papieskim w Bazylice Świętego Pawła za Murami. Ta część jest niżej położona w stosunku do podłogi bazyliki i prowadzą do niej schody.

 

Pod ołtarzem papieskim widoczny fragmenty antycznej bazyliki i sarkofag ze szczątkami Pawła

 

Podczas rozbiórki ołtarza, który tutaj znajdował się odsłonięto fragment marmurowego sarkofagu, w którym według tradycji miały znajdować się ziemskie szczątki świętego Pawła.

 

Tutaj możecie też przeczytać o innych bazylikach papieskich: Świętego Piotra

https://basiakaminska.pl/co-warto-zobaczyc-w-bazylice-swietego-piotra-w-watykanie/

 

i Matki Boskiej Większej

https://basiakaminska.pl/dlaczego-bazylika-matki-bozej-wiekszej-jest-nazywana-matki-boskiej-snieznej/