Arpino jest jednym z najstarszych i najbogatszych kulturowo miasteczek w prowincji Frosinone, w regionie Lacjum. Miasto to prawdopodobnie założyli Wolskowie, jeden ze starożytnych ludów Półwyspu Apenińskiego i podbili je Rzymianie. Tu urodził się Cyceron, stąd pochodziła rodzina Cavalier D’Arpino czyli Giuseppe Cesari, nauczyciela Caravaggio. To tylko kilka skarbów, które posiada to miasteczko położone malowniczo na wzgórzach. Przeczytajcie, co jeszcze ono Wam oferuje.
Arpino znajduje się w regionie Lacjum, w prowincji Frosinone, około 120 km na południowy-wschód od Rzymu. Powstało na lewym brzegu rzeki Liri, na wzgórzach o średniej wysokości 450 metrów nad poziomem morza. Starożytne centrum zwane Civitavecchia zostało założone na wysokości 627 metrów nad poziomem morza.
Nie wiadomo dokładnie skąd się wzięła nazwa miasta, prawdopodobnie od “arpa” czyli harfa, gdyż widziane z góry swym kształtem przypomina ten instrument muzyczny. Dokładna data założenia ginie w mgle, nawet znaleziska archeologiczne nie są w stanie tego ustalić. Wiemy jednak, iż Arpino należało do Wolsków, jednego z plemion Półwyspu Apenińskiego, które zamieszkiwało tereny dzisiejszej prowincji Frosinone.
Wjeżdżając dzisiaj do miasta i również w samym mieście znajdziemy fragmenty rzymskiej drogi via Latina. Powstała ona już w IV wieku przed naszą erą, jednakże została wyłożona bazaltowymi blokami nieco później, w II wieku przed naszą erą. Łączyła ona Rzym z Casilinum czyli z dzisiejszą Capua.
Fragmenty via Latina przed wiazdem do miasta
Via Latina przebiegała również przez Arpino. Jej doskanale zachowane fragmenty znajdziemy w samym centrum miasta, przy głównym placu. Możemy tu podziwiać wielkie bloki z bazaltu wraz z systemem kanalizacyjnym. Koniecznie na to zerknijcie.
Fragment via Latina na głównym placu Arpino
Arpino było sceną walk między Rzymianami a Samnitami w 305 roku przed naszą erą. Dwa lata później stało się prefekturą rzymską, a jego mieszkańcy otrzymali rzymskie obywatelstwo najpierw bez prawa do głosu, a później, w roku 188 przed naszą erą, pełne obywatelstwo z prawem do głosu. Fakt ten miał ogromne znaczenie, gdyż urodzeni tutaj mieli pełne rzymskie obywatelstwo.
W pobliżu Arpino znajdowało się rzymskie Cereatae, gdzie urodził się Gajusz Mariusz, rzymski polityk okresu republiki, konsul, dowódca wojskowy podczas wojen domowych przeciwko Sulli. W samym Arpino, w roku 106 przed naszą erą, urodził się Cyceron, adwokat, polityk, mąż stanu, pisarz, orator i filozof. Jego miejsca urodzenia pojawiało się często w jego dziełach, możemy zatem powiedzieć, że Arpino to miasto Cycerona.
Pomnik Cycerona
Na centralnym placu miasta możemy zobaczyć pomnik Cycerona. Główna ulica nosi jego imię oraz tutejsze liceum nazywa się Liceo Tulliano, od Marco Tullio Cicerone.
Liceum imienia Cycerona czyli Liceo Tulliano
W Średniowieczu miasto otrzymało mury obronne, aby chronić się przed najazdami barbarzyńców. Ucierpiało jednak od ataków Franków i Saracenów. Później stało się kolejno własnością Normandów i dynastii Hohenstaufów rządzących na południu półwyspu. Następnie należało do pobliskiego Księstwa Sory, Królestwa Neapolu, Królestwa Obojga Sycylii, także jak widzimy przeszło przez wiele rąk.
Madonna delle Grazie tuż przy bramie rzymskiej
Brama rzymska Porta Romana
Z Arpino pochodził ojciec manierystycznego malarza Giuseppe Cesari, zwanego Cavelier D’Arpino. W rzymskiej pracowni Giuseppe, przez około osiem miesięcy, pobierał nauki jego utalentowany uczeń, a późniejszy mistrz Caravaggio.
Liczne prace Cavalier D’Arpino znajdują się w tutejszych świątyniach. Dzięki papieżowi Klemensowi VIII trafił on też do Rzymu, gdzie namalował cykl fresków na Kapitolu, w bazylice Świętego Jana na Lateranie oraz zaprojektował mozaiki, które dekorują kopułę bazyliki Świętego Piotra.
Większość żródeł podaje, że Giuseppe Cesari urodził się w Rzymie, zaś Arpino chwali się tym, że urodził się on właśnie tutaj. Na jego domu widnieje nawet płyta pamiątkowa. Według niektórych historyków to tutaj, w Arpino, a nie w porto Ercole, zmarł z powodu wysokiej gorączki Caravaggio.
Cavalier D’Arpino
Civitavecchia lub Acropoli di Arpino
Civitavecchia di Arpino lub też Acropoli di Arpino znajduje się nieco za miasteczkiem. Musimy wjechać jeszcze wyżej na wzgórze na wysokość 627 metrów nad poziomem morza. Acropoli jest jedną z najważnieszych struktur megalitycznych na terytorium Lacjum nie tylko ze względu na wielkość muru, ale również na wiek. Datuje się on prawdopodobnie na VIII/VII wiek przed naszą erą.
Civitavecchia
Mur powstał jeszcze przed panowaniem Rzymian według techniki poligonalnej. Oznacza to, że wielkie bloki kamienne są ułożone na sobie w sposób nieregularny bez użycia jakiejkowiek zaprawy murarskiej. Pierwotnie mur miał długość 3 km, zaś dzisiaj możemy zobaczyć około 1,5 km. Niemniej jednak swoją wielkością przywołuje on historię Odyseusza i Cyklopów, z którymi przyszło mu się spotkać, stąd też mury te zwą się cyklopiczne (mura ciclopiche).
Mury tak zwane cyklopowe w Civitavecchia di Arpino
Acropoli prawdopodobnie wznieśli Wolskowie w VII/VI wieku przed naszą erą, na wzgórzu, aby móc obserwować teren wokół i bronić się przeciwko najeźdźcom, głównie Samnitom mieszkającym na południu w obecnej Kampanii. W okresie Średniowiecza mury zostały przebudowane i wzmocnionie, wówczas powstała również wieża, tak zwana wieża Cycerona (od jego miejsca urodzenia tu w Arpino) oraz bramy.
Średnowieczna wieża Cycerona
Z pewnością brama z ostrym łukiem jest przepięknym przykładem geniuszu architektury. Ma wysokość 4,2 metra, składa się z kamiennych bloków nałożonych na siebie, odpowiednio przyciętych ustawionych od kątem. Zbiegają się one u góry opierając się o siebie i utrzymując się w ten sposób pod wpływem nacisku. Bloki nie zostały ze sobą połączone za pomocą zaprawy murarskiej.
Ostry łuk w bramie
Kościół Świętej Trójcy z XVI wieku
Jan Paweł II w Arpino
W Civitavecchia di Arpino znajdziemy też ślady wielkiego Polaka, Jana Pawła II. Fragmenty jego poezji są wyryte na kamiennych tablicach w języku polskim i włoskim. Projekt ten powstał z inicjatywy pisarza Giuseppe Bonaviri i miał na celu przybliżyć poezję twórców współczesnych, którzy odwiedzili Arpino. Jak widzimy, należy do nich również papież Polak. Takie tablice są w wielu miejscach miasteczka.
Tablice z poezją Jana Pawła II
Jak się tam dostać?
Można tam bardzo łatwo się dostać autostradą A1 (Autostrada del Sole) kierunek Neapol. Należy zjechać na Ferentino. Później należy wziąć drogę na Frosinone-Sora zjeżdzając na Castelliri. Jeśli ktoś chce wybrać się też na wyprawę motocyklem, jest to miejsce idealne na taki wypad.
Transportu publicznego nie polecam. Jednakże jest połaczenie autobusem podmiejskim Cotral z Roma Anagnina do Sora lub Frosinone, a tam trzeba przesiąść się na autobus do Arpino.
Jeśli wpis przydał Ci się, daj mi znać proszę.
Jeśli znasz kogoś, komu może się przydać, udostępnij go proszę.
Basia Kaminska
filolożka anglistka instruktorka języka angielskiego
od ponad 14 lat w Rzymie
przewodniczka po Rzymie, regionie Lacjum i Watykanie w języku angielskim i polskim
autorka eprzewodników „Rzymskie smaki” i „W cieniu Rzymu”
wielojęzyczna mama wielojęzycznego nastolatka