Rzym jest miastem, które posiada ponad dwa tysiące fontann. Wśród nich znajduje się około pięćdziesięciu monumentalnych, które zachwycają mieszkańców miasta i turystów tłumnie tu przyjeżdżających. Zdecydowanie najsłynniejszą jest Fontanna Trevi. Wraz z nią chcę zaprezentować Wam osiem sławnych arcydzieł tryskających wodą. Zapraszam na wspólny spacer.

FONTANNA TREVI

Fontanna Trevi jest największą ze wszystkich fontann Rzymu. Znajduje się w centrum miasta na Piazza Trevi i jest zdecydowanie najczęściej odwiedzaną fontanną Wiecznego Miasta. Ta ogromna konstrukcja zbudowana jest z trawertynu, marmuru, gipsu oraz metalu.

Fontanna Trevi

Fontanna powstała na fasadzie Pałacu Polli, rodziny, która bardzo podupadła w XVIII wieku. W związku z tym papież Klemens XII ogłosił konkurs na projekt monumentalnej fontanny właśnie w tym miejscu. Konkurs wygrał francuski rzeźbiarz, ale wkrótce cały projekt przejął Salvi, a zaraz po nim Pietro Bracci wraz ze swoim synem Virginio. Oni to dzieło ukończyli w roku 1762.

Powstanie fontanny było ściśle powiązane z restauracją akweduktu Aqua Virgo (starożytnego Acqua Vergine). Powstał on w czasach cesarza Augusta na zlecenie jego zięcia Marka Agrypy. On to, w roku 19 przed Chrystusem, kazał doprowadzić wodę źródlaną tu, do Pola Marsowego. Akwedukt ten miał długość dwudziestu kilometrów biegnących pod ziemią. Jest on jedynym starożytnym akweduktem, który przez dwa tysiące lat wciąż dostarcza wodę do miasta. 

Nazwa fontanny pochodzi prawdopodobnie od słowa „trebium”, „trivio” lub też „treio”, miejsca tuż przy Kwirynale, gdzie w Średniowieczu akwedukt dobiegał końca. Tutaj zbiegały się trzy ulice, stąd też „tre” i właśnie na ich zbiegu, na placu powstała pierwotnie niewielka fontanna już w roku 1410. Z jej trzech otworów wypływała woda do trzech mis i nazywała się ona ” Fontana del Treio” (lub „di Trevi”).

Wielu papieży próbowało później ją przebudować lub zamienić na nową, jednak żadna z nich nie przetrwała. Dopiero w XVIII wieku papież Benedykt XIII podjął pracę nad konstrukcją monumentalnej fontanny. Dzieło to kontynuował papież Klemens XII oraz Benedykt XIV. Dopiero jednak papież Klemens XIII wieczorem 22 maja 1762, po trzydziestu latach pracy oraz kilku inauguracjach, oddał ukończone dzieło mieszkańcom miasta.

Tematem przewodnim całej Fontanny Trevi jest morze. W centralnej niszy widzimy Boga Okeanosa. W mitologii greckiej jest on patronem mórz i oceanów. Tutaj bóg pojawia się prawie nagi i tylko niewielki kawałek materiału zasłania jego biodra. Stoi on majestatycznie na muszli, która ciągną dwa skrzydlate konie uosabiające morze. Konie zaś prowadzą trytony, mężczyźni z rybim ogonem. Zwierzę idące po lewej stronie jest spłoszone i tryton próbuje go uspokoić, co nawiązuje do morza wzburzonego. Drugi zaś koń, ten po prawej stronie jest spokojny i tryton dmący w muszlę go prowadzi, co symbolizuje morze spokojne.

Centralna nisza z głównymi postaciami

Po lewej stronie głównej niszy z Okeanosem znajduje się Zdrowie, po prawej zaś Obfitość, która to trzyma róg wypełniony owocami i monetami. W prostokątnym panelu po prawej stronie, nad figurą Obfitości, widzimy płaskorzeźbę przedstawiającą dziewicę. Pokazuje ona rzymskim żołnierzom źródło z wodą wypływającą z ziemi. W drugim prostokątnym panelu zaś, tym po lewej stronie, tuż nad postacią Zdrowia, widzimy również płaskorzeźbę. W niej widnieje Marek Agrypa, który aprobuje konstrukcję akweduktu Aqua Vergine.

Ostatnie prace remontowo-restauracyjne nad fontanną rozpoczęły się 4 czerwca 2014 dzięki sponsoringowi Fendi. Inauguracja fontanny odbyła się 3 listopada 2015 roku przy udziale wielu osób. Z tej okazji dom mody Fendi zorganizował przepiękny pokaz mody. Podczas niego modelki chodziły po wybiegu zrobionym z sześcianów z pleksi wstawionych do misy fontanny, co sprawiało wrażenie, że chodziły po wodzie.

FONTANNA CZTERECH RZEK

Fontanna Czterech Rzek (Fontana dei Quattro Fiumi) jest największą fontanną na Placu Navona i zdecydowanie najsłynniejszą fontanną projektu Gianlorenzo Berniniego. Wykonali ją artyści współpracujący z Berninim używając do tego czterech różnych materiałów: brązu, marmuru, granitu i trawertynu.

Fontanna Czterech Rzek

Fontanna jest jednym z najpiękniejszych przykładów rzymskiego baroku. Postaci, które widzimy są to alegorie czterech głównych rzek Ziemi na czterech różnych kontynentach: Nil, Ganges, Dunaj i Rio de la Plata. Możemy zatem zacząć od postaci Nilu, najdłuższej rzeki w Afryce. Ma on zasłonięta głowę gdyż wówczas, kiedy powstała fontanna, nikt nie wiedział gdzie znajdowały się źródła rzeki. Tuż obok niego po lewej stronie rośnie wysoka palma i czai się lew.

Nil z zakrytą głową

Dalej idąc w stronę przeciwną do ruchu wskazówek zegara widzimy Ganges, bardzo ważną rzekę w Azji, miejsce starożytnej kultury, tak jak Rzym. Ganges tutaj występuje z wiosłem, gdyż wówczas rzeka była żeglowna.

Ganges z wiosłem

Dalej widzimy postać najdłuższej rzeki w Europie, Dunaj, który podtrzymuje herb papieża Innocentego X z rodziny Pamphilj. W herbie tym widnieje gołębica z gałązka oliwną, dokładnie taka sama jak na szczycie obelisku.

Dunaj podtrzymujący herb papieski

Ostatnią postacią jest rzeka, która reprezentuje obie Ameryki wówczas już znane i eksplorowane. Niemniej jednak jeszcze nie do końca były poznane dlatego też nie widzimy tu Amazonki, a Rio de la Plata. Tuż obok niej rosną kaktusy, a pod jej prawym przedramieniem leży stos monet symboliką swą nawiązując do złota Inków.

Rio de la Plata

Egipski obelisk tzw. Agonale

Fontannę dekoruje egipski obelisk, tak zwany Agonale, pochodzący z Cyrku Maksencjusza przy Drodze Apijskiej. Kazał go ustawić tutaj Papież Innocenty X tuż przy Pałacu Pamphilj, który wznosił Francesco Borromini. Borromini również przygotował podłączenie wody z akweduktu Vergine do mającej powstać tu fontanny. Wkrótce Innocenty X jednak ogłosił konkurs na jej wykonanie.

Do konkursu przystąpił również Gianlorenzo Bernini, który go wygrał i otrzymał zlecenie na wykonanie fontanny. Prawdopodobnie wkradł się on w łaski szwagierki papieża Olimpii Maidalchini, która to była bardzo wpływową osobą w ówczesnym Rzymie. Bernini podarował jej model fontanny wykonany ze srebra wielkości około 1,5 metra i tym zapewnił sobie zlecenie.

Prace nad fontanną rozpoczęły się w roku 1648 a zakończyły się w 1651 pod nadzorem Berniniego. Ponoć koszt budowy była tak wysoki, że papież kazał opodatkować chleb jednocześnie zmniejszając wagę standardowego bochenka. Wywołało to ogromną nienawiść skierowaną nie w samego papieża ale stronę Olimpii, która była rozrzutna, egoistyczna i znienawidzona przez mieszkańców Rzymu.

FONTANNA TRYTONA

Fontanna Trytona jest kolejną fontanną Gianlorenzo Berniniego, którą tym razem wykonał na zlecenie Papieża Urbana VIII Barberini. Znajduje się ona niedaleko Pałacu tejże rodziny w centrum placu, który nosi też jej imię, czyli na piazza Barberini.

Fontanna Trytona

Konstrukcja akweduktu Acqua Felice w roku 1587 biegnącego w pobliżu pozwoliła na doprowadzenie wody do Pałacu Barberini oraz do placu. Z tego też powodu Urban VIII w roku 1642 zdecydował wykorzystać ten fakt i zbudować fontannę w samym centrum placu, która to oprócz celu dekoracyjnego miała również służyć ludności miasta jako źródło wody pitnej.

Pobliski Pałac Barberini

Budową fontanny zajął się ulubieniec papieża Gianlorenzo Bernini. Artysta wykonał ją z trawertynu, który jest lokalną skałą wapienną używaną jeszcze w czasach antycznych. Widzimy nad okrągłą misą fontanny cztery delfiny z otwartymi pyskami wynurzające się z wody. Ich ogony splatają się i podtrzymują wielką muszlę, na której siedzi Tryton, mężczyzna z rybim ogonem. Przechyla się on nieco do tyłu aby nabrać powietrza i zadąć w muszlę znajdującą się w jego rękach, z której to wypływa strumień wody.

Figura Trytona pochodzi z pierwszej księgi „Metamorfoz” Owidiusza, która opisuje to stworzenie wynurzające się z opadającej wody i wychodzącr ze swojej groty. Jego pojawienie się ogłasza światu triumf bogów. Triumfująca jest tutaj również rodzina Barberini, z której pochodził papież zleceniodawca.

Trzy pszczoły w herbie rodziny Barberini

Fontanna Trytona jest z pewnością egzaltacją możnej i pełnej władzy rodziny Barberini. Pomiędzy ogonami delfinów widnieją trzy pszczoły, symbol herbowy rodu. Nawiązują one również do Triumfu Boskiej Opatrzności. Delfiny zaś uosabiają dobra, którymi obdarzona była rodzina. Sam Tryton zaś oznajmia światu przepych Urbana VIII.

Według zaś innych interpretacji, nawiązują one do nieśmiertelności uzyskanej dzięki studiowaniu dyscyplin humanistycznych. Stanowi to bardzo jasną aluzję do zainteresowań i uzdolnień papieża, znanego głównie z kolekcjonowania wierszy.

FONTANNA NAJADÓW

Fontanna Najadów znajduje się niedaleko głównej stacji kolejowej, na piazza della Repubblica zwanej również Piazza Essedra.

Fontanna Najadów

Podczas swojego pontyfikatu Papież Pius IX sfinansował rekonstrukcję starożytnego akweduktu Aqua Marcia zniszczonego przez Gotów i nieużywanego przez wieki. Dla uczczenia tego wielkiego wydarzenia głowa Kościoła i władca Rzymu zorganizował wielkie otwarcie akweduktu tak, jak to robili jego poprzednicy.

Kazał on zatem wznieść dosyć skromną fontannę umiejscowioną nieco bliżej dzisiejszej stacji Termini. Wielka inauguracja odbyła się 10 września 1870 roku, dziesięć dni przed zdobyciem Porta Pia, które to położyło kres panowaniu papieskiemu w Rzymie.

W roku 1888, w związku z odbywającymi się tu pracami urbanistycznymi, fontanna zmieniła swoje miejsce. Stało się to również okazją, aby zmieniła swój wygląd. Dzisiejszy swój kształt zawdzięcza rzeźbiarzowi z Palermo, Mario Rutelli, który to ukończył ją w roku 1901.

W tym samym roku miała również miejsce ponowna wielka inauguracja fontanny, która składa się z czterech nagich postaci kobiecych z brązu. Symbolizują one najady, czyli nimfy wodne.

Pani, która trzyma łabędzia jest Nimfą Jeziorną

Nimfa Jeziorna

Piękność rozłożona na wodnym potworze symbolizuje Nimfę Rzeczną

Nimfa Rzeczna

Dziewczyna, która leży na smoku to Nimfa Wód Podziemnych

Nimfa Wód Podziemnych

Postać zaś, która jedzie na koniu, symbolu mórz, jest Nimfą Oceaniczną.

Nimfa Oceaniczna

Pozy nimf, niesamowicie erotyczne i prowokacyjne, ich nagie ciała skropione wodą wywołały skandal w kręgach zwolenników papiestwa i kościoła. Z ich strony pojawiły się protesty oraz drewniane ogrodzenie, które zasłoniło fontannę przed oczami gapiów. Widzowie spragnieni widoku jednak wciąż pojawiali się próbując chociaż rzucić okiem przez prześwity w ogrodzeniu, gdyż całe to zamieszanie wzbudzało ich coraz większe zainteresowanie.

Miasto jednak, przyjmując postawę liberalną i nie słuchając głosów purytanów obyczajowych, nie tylko nie zareagowało na owe protesty. Więcej, miasto fontanny nie usunęło, jak się domagały kręgi pro-kościelne, ale pozwoliło, aby w zamieszkach w nocy 10 lutego 1901 roku mieszkańcy Rzymu sami zniszczyli ogrodzenie i odsłonili całą fontannę.

Mario Rutelli wykonał również dekorację centralną fontanny. Niestety pierwszy jego projekt, trzy trytony, delfin i wielka ośmiornica, był tak dziwny, że miasto ochrzciło tę grupę rzeźbiarska „il fritto misto”. Oznaczało to danie wykonane z owoców morza, w którego skład wchodziła również ośmiornica, smażone na głębokim oleju. Ta dekoracja wkrótce zniknęła, a na jej miejscu pojawił się w 1912 roku Glauco. Jest to naga postać męska ściskająca delfina, z którego pyska wytryskuje woda. Rzeźba ta symbolizuje człowieka dominującego nad siłami natury.

FONTANNA ŻÓŁWI

Fontanna Żółwi znajduje się na niewielkim placu tuż przy wejściu do getta, na piazza Mattei.

Fontanna Żółwi

Wkrótce po odrestaurowaniu akweduktu Virgo (Vergine) w 1570 roku doprowadzono wodę również do starożytnego Campo Marzio, terenu bardzo zaludnionego. Powstał również projekt zakładający budowę fontanny w getcie, na piazza Giudia, której dzisiaj już nie ma. W pobliżu zaś getta miała swoją ogromną siedzibę rodzina Mattei. Muzio Mattei postanowił wykorzystać sytuację i ustawić fontannę tuż przed swoim pałacem. W zamian za to zobowiązał się on wyłożyć cały plac brukiem i utrzymywać fontannę w czystości.

W ten sposób oto powstała Fontanna Żółwi, którą prawdopodobnie zaprojektował Giacomo della Porta. Był on uczniem Michała Anioła, tym samym, który ukończył budowę kopuły Bazyliki Świętego Piotra. Pracą rzeźbiarską zajął się Taddeo Landini, który to miał wykonać czterech młodzieńców i osiem delfinów. Powstały tylko cztery delfiny z racji tego, że ciśnienie wody nie pozwalało na ustawienie ich wszystkich. Pozostałe zaś cztery zwierzęta udekorowały inną fontannę, która obecnie znajduje się przy Chiesa Nuova.

Fontanna składa się z kwadratowej misy o zaokrąglonych rogach, a w jej centrum stoi baza z czterema marmurowymi muszlami utrzymującymi pewien rodzaj amfory. Ona to z kolei podtrzymuje okrągłą misę z afrykańskiego marmuru. Wokół misy siedzą czterej młodzieńcy z brązu opierając jedną stopę na delfinach, z których to wypływa woda i wpływa do muszli. Chłopcy jedną ręką trzymają ogon delfina, drugą zaś, wyciągniętą, pomagają żółwiom wpełznąć do misy z wodą.

Młodzieńcy z żółwiami

Żółwie pojawiły się dopiero podczas odnawiania fontanny w roku 1658 z woli papieża Aleksandra VII i ich wykonanie przypisujemy Gianlorenzo Berniniemu. Wiele razy znikały one za sprawą kradzieży. Po ostatnim ich zniknięciu w roku 1976 zostały usunięte i znajdują się obecnie w kolekcji Muzeów Kapitolińskich. Te zaś, które zdobią fontannę są kopiami.

FONTANNA ŻAB

Fontanna Żab znajduje się poza rzymską starówką na piazza Mincio. Należy ona dzielnicy miasta, która zwie się Trieste. Część tej dzielnicy, Coppedè, przyjęła nazwę od Gino Coppedè, architekta, który zrealizował ją w latach 1921-1927.

Projekt ten obejmował dzielnicę rezydencjalną składająca się z 26 kamienic i 17 domków jednorodzinnych w stylu przypominającym wręcz bajkowy. Jest on kombinacją architektury średniowiecznej, renesansowej, barokowej oraz Art Nouveau z elementami nawet klasycznej architektury greckiej.

Fontanna Żab

Centrum całego kompleksu mieszkalnego jest piazza Mincio, którą zdobi monumentalna Fontanna Żab. Zaprojektował ją Gino Coppedè w 1924 roku i ma ona niesamowicie wyszukaną formę, która przywołuje epokę baroku.

Fontanna składa się z okrągłej misy ustawionej na okrągłym piedestale. Dokoła znajdują się postaci ludzkie, które lekko przyklęknięte na swoich plecach podtrzymują misy w kształcie muszli. Na każdej z muszli siedzi żaba i z jej pyska wytryskuje woda wprost do muszli.

Nad muszlami z żabami wznosi się jeszcze jedna misa, bardziej już skromna. Na jej brzegu siedzi osiem małych żab, a z ich pysków wypływa woda. Szczyt fontanny zaś dekoruje osiem maszkaronów i stamtąd również wytryskuje woda, która wpływa do górnej misy.

Detale Fontanny Żab

Cała kompozycja swoją formą bardzo przypomina Fontannę Żółwi na piazza Mattei. W pewien sposób Gino Coppedé składa jej hołd swoim projektem. Również muszle oraz symbol pszczoły umieszczonej na fontannie są swego rodzaju trybutem, tym razem w stronę rodziny Barberini i fontann przez nią sfinansowanych, na przykład Fontanna Trytona na placu Barberini.

FONTANNA PAWŁA V NA JANICULUM 

Fontanna Pawła V lub Fontanna Acqua Paola znajduje się na wzgórzu Janikulum. Rzymianie ze względu na jej rozmiary nazywają ją Fontanone czyli fontannisko. Powstała ona na zlecenie papieża Pawła V Borghese w latach 1610-1614 jako zakończenie akweduktu Trajana.

Paweł V kazał odbudować starożytny akwedukt i doprowadzić wodę do miasta. Dla uczczenia zaś tego ważnego wydarzenia wzniósł on także tę monumentalną fontannę, która nosi jego imię. Papież zatrudnił do budowy fontanny dwóch słynnych architektów: Giovanniego Fontanę i Flaminio Ponzio (ten sam, który pracował również nad Villą Borghese). Dzisiejszą swoją formę zaś zawdzięcza ona artyście Carlo Fontana, który to ją nieco zmodyfikował pod koniec XVII wieku.

Fontanone Pawła V

Fontanna swoją formą nawiązuje do starożytnych łuków triumfalnych. Materiał zaś na jej budowę pochodził z odzysku: marmury z rzymskiego forum i ze świątyni Minerwy, zaś granit z antycznej bazyliki Świętego Piotra rozebranej w XVI wieku.

Fontanone na samym szczycie dekorują tiara i klucze, symbole papieskiej władzy. Poniżej zaś widnieje herb rodziny Borghese, z której pochodził papież Paweł V, a w nim orzeł i smok. Napis oddaje hołd papieżowi za doprowadzenie wody do tej dzielnicy miasta. Tutaj motywem przewodnim jest woda. Pięć wielkich strumieni wlewa się z łuków do misy, którą później dostawił Carlo Fontana (co za idealne nazwisko dla artysty, który buduje fontannę).

Fontanone posłużyła później jako inspiracja dla najsłynniejszej fontanny w Rzymie, Trevi. Fontanna Pawła V stała się jednym z ważnych symboli Rzymu pojawiając się w różnych filmach, na przykład w „Wielkim pięknie” (La grande bellezza) oraz w piosence „Roma capoccia” Antonello Venditti.

LA BARCACCIA

Fontanna Barcaccia (czyli łódka) znajduje się na Placu Hiszpańskim u podnóża schodów zwanych hiszpańskimi.

Barcaccia na Placu Hiszpańskim

Fontannę zamówił u Pietro Berniniego, ojca naszego słynnego Gianlorenzo, papież Urban VIII w ramach projektu wzniesienia fontanny na każdym głównym placu Rzymu. W pracy nad tym dziełem ojcu pomagał młody, zaledwie dwudziestopięcioletni syn. Po śmierci Pietro ukończył ją Gianlorenzo w roku 1629.

Jest to przepiękne barokowe dzieło w kształcie częściowo zatopionej łódki, z wodą wylewającą się po obu jej stronach. Inspiracją stało się wydarzenie z roku 1598, kiedy to rzeka Tyber zalała miasto i fala przyniosła tutaj, do podnóża wzgórza Pincio, starą  łódź. Kiedy woda się cofnęła, łódka nadal stała na środku placu.

Woda w fontannie dociera tutaj starożytnym akweduktem Virgo (Vergine), który powstał w 19 roku przed Chrystusem za czasów cesarza Augusta. Po kilku ważnych naprawach i konserwacjach działa on i jest jedynym antycznym akweduktem nieprzerwanie doprowadzającym wodę do miasta od momentu budowy aż do dzisiaj.

Bernini ustawił fontannę nieco poniżej poziomu ulicy ze względu na niskie ciśnienie wody. Wypływa ona aż z siedmiu różnych miejsc fontanny: u góry w centrum, dwoma otworami otoczonymi słońcem z ludzką twarzą na wewnętrznej stronie łódki oraz czterema na zewnętrznej stronie przy dziobie i rufie. Po obu stronach łódki widnieje również papieski herb z trzema pszczołami rodziny Barberini.

Papieski herb z pszczołami

Prace restauracyjne były przeprowadzane wielokrotnie, ostatnie zakończyły się w roku 2014. Kilka miesięcy później, w lutym 2015 roku, do Rzymu przyjechali holenderscy kibice piłki nożnej, na mecz klub Feyenoordu z Rotterdamu który grał z A.S. Roma. Młodzi fani ponoć pod wpływem alkoholu zaczęli wrzucać butelki po piwie i śmieci do fontanny powodując jej wyszczerbienie.

Rzymianie byli bardzo tym faktem wzburzeni i po internecie zaczęły krążyć prześmiewcze komentarze. Jeden z nich był od samego artysty Gianlorenzo Berniniego, który pojawił się na Facebooku z komentarzem : „wy przyjechaliście do Rzymu i zniszczyliście moja fontannę, ja jutro jadę do Holandii nasikać na wasze tulipany”.

Dzisiaj przedstawiłam Wam osiem najpiękniejszych fontann Rzymu, które kochają i mieszkańcy Rzymu i turyści. Zapewne każdy z Was ma jednak swoją faworytkę. A jeśli nie udało Wam się zobaczyć jeszcze ich wszystkich, może przy kolejnej wizycie to się uda.

Jeśli wpis podobał Ci się, daj mi znać proszę.

Jeśli uważasz, że wpis może się komuś przydać, udostępnij go proszę.

Basia Kaminska

filolożka anglistka instruktorka języka angielskiego

od 2007 roku w Rzymie

przewodniczka po Rzymie, regionie Lacjum i Watykanie w języku angielskim i polskim

autorka eprzewodników „Rzymskie smaki” , „W cieniu Rzymu”

wielojęzyczna mama wielojęzycznego syna