Rzym oprócz przepięknych kościołów, pałaców, fontann i placów posiada nawet piramidę. Piramida w Rzymie, która znajduje jest jednym ze starożytnych grobowców. Takich budowli było w Starożytnym Rzymie kilkanaście ale do naszych czasów zaś przetrwała właśnie ta, piramida Gajusza Cestiusza. Jaka jest jej historia, co kryje jej wnętrze, gdzie wznosiły się pozostałe piramidy i co się z nimi stało dowiecie się poniżej.
Piramida Gajusza Cestiusza w Rzymie
HISTORIA POWSTANIA PIRAMIDY
Po tym jak Egipt został aneksowany do Rzymu jako jedna z jego prowincji w samym Rzymie stały się popularne kulty egipskie. Pomiędzy końcem I wieku przed Chrystusem a II wieku po Chrystusie w stolicy imperium pojawiły się również grobowce i mauzolea w formie piramidy przypominające miejsca pochówku faraonów. Niektóre źródła podają, że w okresie tym w Rzymie wzniesiono trzynaście piramid. Niestety prawie wszystkie zostały zniszczone i rozebrane w czasie średniowiecza oraz w epoce renesansu. Zachowała się tylko jedna z nich, piramida Gajusza Cestiusza.
Wznosi się ona w pobliżu stacji metro Piramide i stanowi zarówno dla Rzymian, jak i turystów punkt odniesienia. Obok niej widnieje Porta San Paolo, starożytna brama miasta zwana kiedyś Porta Ostiense (Brama Ostyjska). Do niej przytula się cmentarz protestancki, który ustanowił papież pomiędzy XVIII a XIX wiekiem.
Porta Ostiense, dzisiaj Porta San Paolo
Powstanie tej piramidy zawdzięczał Rzym niejakiemu Gajuszowi Cestiuszowi. Był on rzymskim politykiem oraz członkiem kolegium kapłańskiego epulonów. Do jego obowiązków jako kapłana należało urządzanie uczt (epulae) ku czci Jowisza (Iovis epulonum) na Kapitolu. Bankiety te odbywały się w czasie świąt i uroczystości publicznych (ludi Romani, 13 września i ludi Plebei, 15 listopada). Epulonom, podobnie jak pontyfikom, przysługiwała toga praetexta, czyli toga obramowana szerokim purpurowym brzegiem. Mamy zatem tutaj do czynienia z personą bardzo ważną, zamożną, na stanowisku, jednym słowem z prominentem.
Gajusz Cestiusz w swoim testamencie zażyczył sobie budowę grobowca w formie piramidy. Zaznaczył jednocześnie, iż spadkobiercy nie otrzymają nic z jego ogromnego majątku jeśli mauzoleum nie powstanie w ciągu 330 dni. O tym wspomina inskrypcja wykuta na wschodniej ścianie piramidy: „opus absolutum ex testamento diebus CCCXXX, arbitratu (L.) Ponti P. f. Cla (udia tribu), Melae heredis et Pothi l(iberti)”.
Piramida z zewnątrz od strony wejścia
Być może piramida powstała w przeciągu krótszego czasu w okresie między 18 a 12 rokiem przed Chrystusem. Wówczas to zmarł Marek Agrypa, zięć cesarza Augusta, który został wspomniany wśród spadkobierców.
WYGLĄD PIRAMIDY
Piramida wznosi się na wysokość 36 metrów na kwadratowej podstawie o długości boku około 30 metrów. Jej baza składa się z betonu i cegieł. Ciekawostką jest fakt, iż użycie betonu i jego trwałość pozwoliły na konstrukcję piramidy o bardziej ostrych kątach niż piramidy egipskie.
Ściany zewnętrzne obłożono blokami marmuru kararyjskiego o grubości 40 centymetrów. Z dwóch stron piramidy widnieją do dzisiaj napisy. Po stronie zachodniej, mniej więcej na dwóch trzecich wysokości, wspominany jest sam Gajusz Cestiusz oraz jego tytuły. Po stronie wschodniej zaś widnieją wyryte warunki powstania grobowca.
Bloki tufu, które otaczały Piramidę Gajusza Cestiusza
Grobowiec dodatkowo otaczał niewysoki mur z bloków tufu jeszcze do dzisiaj częściowo widoczny. Po jego czterech stronach zaś wznosiły się cztery kolumny, z których dwie od strony wejścia się zachowały. Na nich stały też dwa posągi z brązu przedstawiające zmarłego. Do wejścia natomiast wiodła niewielka uliczka z bloków bazaltu, którą do dzisiaj jeszcze widać na zielonej trawie otaczającej piramidę.
Ścieżka z bazaltu prowadząca do grobowca
Do środka grobowca prowadzi wąski i niski korytarzyk. Jest on na tyle ciasny i niewysoki, iż każe on nam się pochylić. Wewnętrzna komnata grzebalna powstała na wzór tych w egipskich piramidach. Jej wysokość sięga na 4.8 metra, posiada sklepienie beczkowe i powierzchnię około 24 m2. Swoją objętością stanowi jedynie 1% całej struktury.
Ściany i sufit zaś pomieszczenia udekorowały freski w trzecim stylu pompejańskim. Charakteryzował się on odejściem od iluzjonizmu, symetrycznym poziomym i pionowym podziałem ściany. Często pojawiały się girlandy oraz kandelabry jako kolumny oddzielające części ściany. W tle zaś występowały zwierzęta oraz mitologiczne postaci. Tutaj natomiast, w grobowcu widzimy skrzydlate postacie Wiktorii oraz kandelabry.
Fresko na ścianie przedstawiające kandelabry
Na ścianach natomiast widać wyraźnie kolory takie jak czerwień pompejańska i błękit egipski. Oba pigmenty były bardzo kosztowne zatem widać wyraźnie, iż właściciel grobowca należał raczej do bogaczy. Na suficie zaś prezentuje się okrągła otoczka, co pozwala domniemać, iż znajdowała się tam dekoracja w okręgu, prawdopodonie głowa Meduzy. Nawiązywał ten detal do mitu o zabójczym jej wzroku. Tutaj zatem być może odwoływał się on do tego, że kto ośmieli się złupić grobowiec tego uśmierci gorgona.
Dekoracje w komnacie grzebalnej na ścianie
Dekoracje w komnacie grzebalnej na suficie
W komnacie grzebalnej widoczne są dziury. W jednej z nich, tej na wprost od wejścia, znajdowała się najprawdopodobniej nisza. W niej zaś stała urna z prochami Gajusza Cestiusza oraz widniał jego portret. Druga zaś, na lewo od wejścia, prowadziła schodami od zewnątrz do grobowca. Powstała ona w XVII wieku, w czasach papieża Aleksandra VII Chigi, który nakazał wejść do piramidy i sprawdzić jej zawartość. Nie znaleziono w niej nic, zatem kazał on zrobić kolejną dziurę, w suficie licząc, że jest jeszcze inna sala jak w piramidach egipskich. Ale tam również mic nie znaleziono.
PIRAMIDA PRZEZ WIEKI
W latach 272-279 po Chrystusie piramida Gajusza Cestiusza stała się częścią murów obronnych Rzymu. Kazał je zbudować cesarz Aurelian obawiając się najazdu barbarzyńców. Prawdopodobnie dzięki temu zachowała się ona przez wieki kiedy mury służyły aż do upadku Rzymu papieskiego w 1870 roku.
Prawdopodobnie pierwsze otwarcie grobowca i jego złupienie miało miejsce w Średniowieczu. Od strony północnej wykopany został niewielki korytarz prowadzący do sali grzebalnej. Ktoś wówczas wykradł urnę z prochami i wykuł portret zmarłego. Dzisiaj po nim widnieje dziura w ścianie.
W Średniowieczu piramida Gajusza Cestiusza nazywała się Meta Remi jako przeciwwaga dla Meta Romuli, piramidy, która stała w pobliżu Watykanu. Nazwa “meta” wzięła się stąd, że jej forma przypominała pilastry, które znajdowały się w cyrkach. Tam wyznaczały one dwa końce toru wyścigowego. Meta Remi wznosiła się w pobliżu Mauzoleum Hadriana, czyli obecnym Zamku Świętego Anioła na początku dzisiejszej via della Conciliazione. Kazał ją rozebrać papież Aleksander VI Borgia z okazji Jubileuszu Roku Świętego 1500. W ten sposób zbudował on drogę dla pielgrzymów via Alessandrina by skomunikować Most Aniołów z Bazyliką Świętego Piotra. Niektóre jej ślady znaleźli budowniczy podczas konstrukcji Pałacu Piusa (Palazzo Pio), siedziby Radia Watykańskiego oraz Auditorium della Conciliazione.
Wiemy również o istnieniu dwóch bliźniaczych piramid stojących blisko siebie i o podobnych wymiarach do piramidy Gajusza Cestiusza. Na ich fundamentach dzisiaj wznoszą się tak zwane bliźniacze kościoły na Placu Popolo. Mam na myśli bazylikę Santa Maria in Monsanto i kościół Santa Maria dei Miracoli. Obie świątynie w stylu barokowym ukończono w roku 1679 podczas pontyfikatu papieża Aleksandra VII Chigi.
Te dwie piramidy można było ustawić tutaj gdyż znajdowały się one poza pomerium, czyli świętą granicą miasta. W związku z tym zgodnie z Prawem XII Tablic mogły one stanowić miejsce pochówku. Te dwa grobowce prawdopodobnie powstały jeszcze w epoce Augusta. Być może również stanowiły one monumentalny wjazd do miasta na Pole Marsowe od strony via Flaminia.
W roku 2015 grupa archeologów odkryła pozostałości jeszcze jednej piramidy o wysokości około 20 metrów. Znajdowała się ona po stronie Willi Kwintyliuszy przy Drodze Appijskiej. Niestety nie udało się archeologom ustalić kto był jej zleceniodawca ani właścicielem. Nie zachowała się ona też do naszych czasów gdyż posłużyła jako źródło materiału budowlanego.
Źródła historyczne wspominają piramidy o wysokości 40 a nawet 50 metrów, które powstały w Rzymie. My przewodnicy też słyszymy na zajęciach z archeologii o innych takich budynkach grzebalnych w Rzymie. Natomiast wiemy i widzimy, że zachował się tylko jeden taki pomnik przeszłości, piramida Gajusza Cestiusza Epulona. Zawsze lepiej niż nic prawda?
Jeśli wpis przydał Ci się, daj mi znać proszę.
Jeśli znasz kogoś, komu może się przydać, udostępnij go proszę.
Basia Kaminska
filolożka anglistka instruktorka języka angielskiego
od 2007 roku w Rzymie
przewodniczka po Rzymie, regionie Lacjum i Watykanie w języku angielskim i polskim
autorka eprzewodników „Rzymskie smaki” , „W cieniu Rzymu”, „Ostia na jeden dzień i na wakacje”
wielojęzyczna mama wielojęzycznego dorosłego syna