Pozostałości starożytnego miasta Norba, które dzisiaj tworzą park archeologiczny znajdują się w pobliżu dzisiejszego miasteczka Norma około 75 kilometrów na południowy-wschód od Rzymu. Warto tam wybrać się, aby podziwiać gigantyczne mury poligonalne zbudowane z wielobocznych głazów o obrobionych powierzchniach stycznych, bez użycia zaprawy murarskiej. Tam też zobaczymy pozostałości miasta wraz z akropolis, a stamtąd możemy też rozkoszować się zachwycającym widokiem na Pola Pontyjskie. Zapraszam Was na wspólną wyprawę do Norba.
Według starożytnych źródeł Norba powstała na początku V wieku przed Chrystusem jako warownia na Polach Pontyjskich. Z tego też tytułu ulokowała się ona na płaskowyżu na szczycie góry, która dominuje nad tym terenem. Te same również źródła przypisują miastu upadek w 81 roku przed naszą erą. Wówczas to podczas walki między Mariuszem a Sullą Norba stanęła po stronie tego pierwszego. Po tym zaś jak Mariusza zdradził jeden z oddanych Sulli żołnierzy mieszkańcy Norba nie chcąc wpaść w ręce wroga popełnili samobójstwo i spalili własne domy.
Badania archeologiczne z początku XX wieku pozwoliły archeologom odtworzyć urbanistykę miasta i zrekonstruować niektóre budynki publiczne i mieszkalne miasta. Płaskowyż, na którym wznosiło się miasto, już stanowił samą w sobie fortyfikację. Teren miejski o powierzchni 38 hektarów otaczał jeszcze potężny mur poligonalny. Składały się na niego ogromne bloki skały wapiennej leżące jeden na drugim bez żadnej zaprawy murarskiej. Do dziś mury są jeszcze widoczne w doskonałym stanie.
Mury poligonalne i Porta Maggiore
Wejście do starożytnej Norba obecnie zaś prowadzi przez Porta Maggiore. Tutaj mury mają wysokość 10-12 metrów a wejście przez bramę 8 metrów. Brama, prawdopodobnie drewniana, była wzmocniona półokrągłym bastionem po prawej stronie.
Bastion wzmacniający bramę
W murach znajdowały się cztery główne bramy miasta: Maggiore, Ninfina, Serrone di Bove i Signina. Wewnątrz zaś murów miejskich płaskowyż przecinały serie tarasów z wielkich bloków poligonalnych a na nich prawdopodobnie wznosiły się przeróżne budynki. Musiało to wyglądać niesamowicie scenograficznie.
Tarasy w mieście
Do dzisiaj wyraźnie widać dwa punkty dominujące miasta usytuowane na tarasach, na których to wznosiły się miejsca święte: Akropolis Większy i Akropolis Mniejszy. Akropolis Mniejszy znajdował się na wzgórzu tuż za Porta Maggiore. Charakteryzowały go tarasy otoczone murem poligonalnym i na nich wznosiły się dwie świątynie, których funkcje dzisiaj trudno określić.
Po Tempio Maggiore zaś widać jedynie zarys podium, na którym stało. Jest ono prostokątne o wymiarach 22,80 na 12,90 metra i wykonane z bloków poligonalnych. Na świątynię składały prawdopodobnie dwie części: pronaos i cela. Prawdopodobnie prowadziły do niej kolumny wpuszczone w boczne mury celi. Zachowała się tutaj jedynie podziemna cysterna na wodę deszczową zbierana zapewne przez dach świątyni.
Akropolis Mniejszy
Po Tempio Minore również zachowało się podium z muru poligonalnego o wymiarach 16,50 na 8,16 metra. Z przodu zaś widoczne się jeszcze kamienne schody. W Średniowieczu świątynia stała się kościołem, w którego wnętrzu powstała nowa posadzka a pod nią grobowce i krypty.
Schodząc zaś z Akropolisu Mniejszego dostajemy się na główną ulicę Decumanum, która biegła przez cały teren miasta aż do kolejnej bramy Porta Serrone di Bove.
Ulica Decumanum z przejściem dla pieszych
Ślady Decumanum są do dzisiaj widoczne: wyłożona jest dużymi blokami skały wapiennej a wzdłuż niej widoczne są chodniki z płyt wapiennych i signine (signine sporządzany był z dachówek potłuczonych na bardzo małe kawałki wymieszanych z zaprawą murarską, a następnie ubijanych za pomocą odpowiedniego ubijaka, signine był materiałem bardzo twardym i trwalszym niż inne). Ulicę tę też przecinają od czasu przejścia dla pieszych ułożone z wielkich kamiennych bloków.
Norba z lotu ptaka
Z lotu ptaka plan miasta zaś pokazuje wyraźnie dwie główne osie biegnące w kierunkach południowy-wschód i północny-zachód oraz północny-wschód i południowy-zachód. Widać tu dokładnie dobrze zachowaną Decumanum. Od niej zaś w lewo biegła kolejna droga w dół do Porta Ninfina, która była szeroka na 7.7 metra i prowadziła ona w stronę Pól Pontyjskich.
Decumanum
Wszystkie ulice miasta wyłożone były blokami wapiennymi, miały po obu stronach chodniki a pod ulicą biegły kanały odprowadzające wodę, które funkcjonują wciąż do dzisiaj. Wzdłuż ulicy zaś ciągnęły się przede wszystkim domy (domus), warsztaty i sklepy (tabernae).
Pozostałości cysterny na wodę
Przy Decumanum, w centrum miasta stał ogromny kompleks łaźni termalnych. Powstały one między II a I wiekiem przed naszą erą. Tutaj znajdował się ogromny owalny zbiornik na wodę. Od strony ulicy widać jeszcze dziś kwadratowe pomieszczenie (frigidarium) pokryte sklepieniem łukowym oraz pomieszczenie okrągłe prawie w całości schowane pod ziemią.
Na jednym z końców ulicy zaś, na wzniesieniu znajduje się tarasowe monumentalne podium, na którym stało się Akropolis Większe. Na nim tu wznosiła się świątynia dedykowana prawdopodobnie Dianie, z której do dzisiaj zachowało się podium oraz jego prostokątny zarys.
Widok z Norba na Pola Pontyjskie
W centrum miasta znajdowało się również Forum, czyli główny plac w kształcie prostokąta o wymiarach 125 na 63 metry. Kolejne zaś ważne miejsce miasta stanowiło Sanktuarium Junony ze świątynią otoczoną ogromnym portykiem. Archeolodzy pracujący tutaj przy wykopaliskach w ubiegłym stuleciu znaleźli inskrypcje po łacinie, dzięki którym wiadomo, że świątynia była poświęcona Junonie Lucina. Jej kult zaś wiązał się z żeńską płodnością i narodzinami.
Możecie tutaj przyjechać sami i pospacerować po tym malowniczym terenie. Wejście jest bezpłatne otwarte od 10.00 do 18.00. Jeśli ktoś jednak chciałby wizytę z przewodnikiem może taką zorganizować pisząc do
PARCO ARCHEOLOGICO DI NORBA
cultura@comune.norma.lt.it
lub dzwoniąc pod podany numer telefonu 0773.1710161 (czynny od wtorku do soboty w godzinach 9.00-17).
Park Archeologiczny Norba oferuje też doskonałe warunki dla paralotniarzy, któryż stąd właśnie startują. Jeśli interesuje Was taka przygoda możecie też zajrzeć na ich stronę
https://www.italy-adventure.com/esperienze/volo-parapendio-norma-roma/
Spotkaliśmy kilku z nich po drodze.
Paralotniarz
Dojazd z Rzymu do Norba
Samochód
Z Rzymu należy kierować się na EUR a tam z kolei na Via Pontina. Zjechać zaś trzeba przy Borgo Montello i następnie kierować się na Sermoneta/Norma.
Pociąg
Ze stacji Roma Termini należy wziąć pociąg do Latina a tam zaś autobus do Norma.
Przy okazji zaś wizyty w antycznej Norba tu w pobliżu możecie jeszcze chcieć odwiedzić malowiczą średniowieczną miejscowość Sermoneta z zamkiem oraz Giardino di Ninfa. Więcej o tych miejscach zaś przeczytacie w moim ebooku „W cieniu Rzymu”
Jeśli wpis przydał Ci się, daj mi znać proszę.
Jeśli zaś znasz kogoś, komu może się przydać, udostępnij go proszę.
Basia Kaminska
filolożka, anglistka, instruktorka języka angielskiego
od 2007 roku w Rzymie
przewodniczka po Rzymie, regionie Lacjum i Watykanie w języku angielskim i polskim
autorka eprzewodników „Rzymskie smaki” i „W cieniu Rzymu”
wielojęzyczna mama wielojęzycznego nastolatka