Willa Torlonia, która znajduje się przy via Nomentana stanowi przepiękny kompleks parkowo-muzealny. Znajdowała się ona w rękach arystokratycznej rodziny Torlonia, stąd jej nazwa. Stała się ona później rezydencją Mussoliniego, a od 1978 roku zaś publicznym parkiem, w którym powstało Muzeum Willa Torlonia. Co tutaj się znajduje i co możemy podziwiać przeczytajcie poniżej.
Willa Torlonia od połowy XVII wieku do XVIII wieku znajdowała się w rękach rodziny Pamphilj. Stanowiła ona posiadłość uprawną jak większość terenów w tej okolicy. W drugiej połowie XVIII wieku zaś trafiła ona w ręce kardynała Girolamo Colonna zachowując swój rolniczy charakter. Jednocześnie w tym samym czasie powstał zalążek obecnej willi.
Po śmierci kardynała w 1797 roku przeszła ona w posiadanie bankiera francuskiego pochodzenia Giovanni Raimondo Torlonia. Człowiek ten dorobił się ogromnej fortuny na wojnach napoleońskich. W zamian za zarządzanie watykańskimi finansami otrzymał on w 1794 roku tytuł markiza od papieża Piusa VI Braschi. Nieco później natomiast, w 1820 roku Papież Pius VII nadał mu tytuł książęcy.
Rodzina Torlonia w Rzymie nabyła kilka posiadłości, jedna z nich były tereny przy via Nomentana czyli obecna willa Torlonia. W 1806 roku Giovanni Torlonia zlecił budowę rezydencji architektowi Giuseppe Valadier, który ukończył ją już dla syna Alessandro. Valadier przekształcił dwa istniejące już budynki w dzisiejszy Casino dei Principi czyli Pawilon Książęcy. Wzniósł on również stajnie, które zostały rozebrane podczas budowy dzisiejszej via Nomentana. Architekt uporządkował także park tworząc symetryczne alejki oraz udekorował willę zakupionymi klasycznymi rzeźbami.
W 1832 roku Alessandro Torlonia zatrudnił Giovan Battista Caretti do pracy nad willą. Powstały wówczas Świątynia Saturna, dekoracje przypominające starożytne ruiny i kilka innych struktur, które niestety do dzisiaj się nie zachowały. Dzięki współpracy z Giuseppe Jappelli powstała rónież Serra Moresca, a dzięki Quintiliano Raimondi, teatr oraz dzisiejsza Limonaia, czyli ogród cytrynowy.
Zrealizowali oni również jeziora i alejki oraz takie budynki w stylu neoklasycystycznym jak szwajcarska dzwonnica (capanna svizzera), szklarnia i grotta moreska (Serra Moresca) oraz boisko do turnieju (Campo da Tornei). W roku 1842 Alessandro kazał też ustawić dwa obeliski upamiętniające rodziców.
Następca Alessandra Giovanni natomiast przekształcił szwajcarską dzwonnicę w obecny Dom Sówek (Casina delle Civette), kazał także wznieść nowe mury otaczające posiadłość oraz pawilon średniowieczny (Villino Medievale) i pawilon czerwony (Villino Rosso).
W roku 1920 Giovanni Torlonia przekazał willę na oficjalną rezydencję Benito Mussolini. Dyktator wraz z rodziną przeniósł się do Pawilonu Książęcego (Casino Nobile), zaś książę zamieszkał w Domu Sówek. Duce płacił symbolicznie 1 lira jako kwotę wynajmu rocznego. Te same warunki wynajmu podtrzymał rówież spadkobierca Alessandro Gerini po śmierci Giovanniego w 1939 roku.
Mussolini wraz z księciem Carlo Torlonia, bratem Giovanniego, skonstruowali w willi schron bombowy oraz bunkier. Schron powstał dokładnie pod salą balową, którą Mussolini przekształcił w kino. Zajął on pomieszczenia kiedyś używane jako pralnia.
Rodzina Mussoliniego zamieszkiwała willę od 22 lipca 1925 a opuściła ją po 25 lipca 1943. W latach 1944-1947 natomiast zajmowało ją dowództwo anglo-amerykańskie. Po wojnie zaś willa wróciła w posiadanie rodziny Torlonia i niestety opuszczona popadła w ruinę. W roku 1977 zakupiło ją miasto i przekształciło w publiczny park. W roku 1991 rozpoczęły się również prace restauracyjne i willa stała się siedzibą muzeum. Do tej pory udostępnione zostały prawie wszystkie jej komponenty.
1) Monumentalne wejście do Willa Torlonia
Główne wejście do willi znajduje się przy via Nomentana. Powstało ono wraz z murem otaczającym willę w latach 1905-1911 według projektu Enrico Gennari. Składa się z ono z dwóch propylonów czyli ogromnych bram udekorowanych kolumnami w stylu jońskim i kompozytowym na bazie z trawertynu.
Monumentalne wejście do Willa Torlonia
Żelazną kutą bramę składającą się z sześciu skrzydeł przecinają dwa trawertynowe pilastry. Nad mi zaś wznoszą się dwa globy i orły z brązu. W bramie znajdują się budka strażnika oraz kasa biletowa. Powyżej zaś stoją kolumny w stylu jońskim i kompozytowym a obie strony dekorują kopie posągów, które upiększają Casino Nobile.
2) Główny Pawilon lub Pawilon Książęcy (Casino Nobile lub Casino Principale)
Pawilon Książęcy czyli Casino Nobile
Casino Nobile stanowi przepiękny przykład architektury neoklasycystycznej ze swoimi marmurowymi kolumnami. Poboczne portyki i pronaos stanowią dzieło Giovan Battista Caretti. On też jest twórcą elementów dekoracyjnych inspirowanych stylem gotyckim i pompejańskim wielu wnętrz. Fronton zdobią figury z terakoty przedstawiające triumf Bachusa autorstwa ucznia Antonia Canovy Rinaldo Rinaldi.
Kiedy 1797 roku Giovanni Torlonia zakupił posiadłość rodziny Colonna zlecił on Giuseppe Valadier restrukturyzację pałacu. Architekt powiększył i przerobił Główny Pawilon na prawdziwą rezydencję między 1802 a 1806 rokiem. Dodał on salę jadalną zwaną dzisiaj salą balową a w niej umieścił lustra, by wykorzystać światło zewnętrzne i zintensyfikować oświetlenia wnętrza. Dekoracje malarskie wykonał Domenico Del Frate zaś gipsowe płaskorzeźby sam mistrz rzymskiego neoklasycyzmu Antonio Canova.
Po śmierci Giovanniego, w 1832 roku, prace remontowe kontynuował syn Alessandro. Wówczas powstał pronaos z loggią i wejściem. Zlecił on również wykonanie fresków w sali Bachusa artyście Francesco Podesti. Malarz przedstawił mit Bachusa, cztery pory roku oraz trzy kontynenty. Na parterze odbywały się ważne przyjęcia arystokracji stąd nazwa Pawilon Arystokracji.
Przepiękne wnętrza
Podpiwniczenie zaś i drugie piętro mieściły pomieszczenia dla służby. W podpiwniczeniu znajduje się również wejście do bunkra przeciwlotniczego, który kazał wznieść Mussolini, do podziemnej sali w stylu etruskiego grobowca oraz kryją się tu fragmenty żydowskich katakumb odkrytych przy pracach nad bunkrem.
Fragmenty żydowskich katakumb
Pierwszy schron powstał 150 metrów od willi. Droga do niego prowadziła przez fragment parku, co nie było bezpieczne. W związku z tym w 1939 powstał nowy schron tuż pod salą balową willi w miejscu pralni. Do niego schodziło się schodami bezpośrednio z rezydencji. Schron wykonany był ze zbrojonego betonu o ścianach grubości 120 cm i posiadał opancerzone drzwi.
Schron Mussoliniego
Schron wyposażony był w system przepływu powietrza, rury je doprowadzające, pompẹ i linię telefoniczną. Dodatkowo jeszcze w 1942 roku na życzenie Mussoliniego rozpoczęła się również budowa bunkra. Jego korytarze o cylindrycznej formie miały gwarantować lepszy przepływ powietrza.
Bunkier Mussoliniego
Bunkier nigdy nie został ukończony gdyż dzisiaj wyraźnie widać brak drzwi oraz potrzebnego wyposażenia. Stało się tak dlatego, że Mussolini został aresztowany.
Zwiedzając schron możecie zapoznać się nieco z mieszkańcami willi czyli Mussolinim i jego rodziną. Na ścianach wyświetlane są filmy archiwalne z czasów pierwszego bombardowania Rzymu czyli 19 lipca 1943 roku. Zniszczono wówczas okolice stacking Termini tak, by zablokować miasto oraz dzielnicę w pobliżu San Lorenzo.
Archiwalne nagrania pokazywane w schronie
W bunkrze zaś słyszymy nagrania dźwiękowe bombardowań tak jak były one słyszane ze schronu, odgłosy przelatujących samolotów, spadających bomb oraz wybuchy.
Tutaj można zarezerwować wizytę w schronie i bunkrze:
W 2004 roku podczas prac restauracyjnych Pawilonu Arystokracji, pod betonowym blokiem, który zamykał marmurową platformę a w niej osiem żelaznych cylindrów znaleziono podziemną strukturę. Dekorują ją malowidła w stylu etruskich grobowców dlatego też zwie się ona etruskim grobowcem. Sala ta o głębokości 2,5 metra i powierzchni około 20 metrów kwadratowych ma kształt koła.
Prawdopodobnie by móc tutaj się dostać należało przejść przez podziemne korytarze, które dzisiaj są jeszcze częściowo widoczne. Mają wysokość 1,80 metra i biegły od od północy i od południa. Dzisiaj ta północna galeria jest zablokowana południową zaś niedostępna ze względu na znajdujący się tam bunkier.
Samą salę zwaną etruskim grobowcem dekorują freski z figurami zoomorficznymi, fitomorficznymi, figury z koroną, w tunice i z lustrem. Ściany zaś mają jednolity kolor tła i cały ten cykl dekoracyjny jest przypisywane malarzowi Caretti.
3) Pawilon Książąt (Casino dei Principi)
Casino dei Principi
Ten pawilon, który był pierwotnie budynkiem gospodarczym, kazał odrestaurować książę Alessandro da Giovan Battista Caretti w latach 1835-1840 w stylu neorenesansowym. Połączony z głównym pawilonem za pomocą podziemnej galerii pełnił on funkcję sali bankietowej.
Fryz na budynku przedstawia triumf Aleksandra Wielkiego w Babilonii. Wewnątrz zaś możemy podziwiać freski ukazujące Starożytną Grecję i Starożytny Rzym, w sali jadalnej natomiast Zatokę Neapolitańską.
4) Dom Sówek (Casina delle Civette)
Dom Sówek z zewnątrz
Dzisiejszy Dom Sówek (Casina delle Civette) wznosi się w miejscu, gdzie w 1840 roku książę Alessandro Torlonia kazał wznieść wieżę szwajcarską. Za jej konstrukcję odpowiadał architekt Giuseppe Jappelli. Budynek zachował firmę litery “L” oraz styl rustykalny, który imitował budownictwo typowe dla alpejskiego schroniska.
Poczynając od 1908 roku książę Giovanni Torlonia Młodszy zapoczątkował przekształcenie wieży w “miasteczko średniowieczne”. Dekorowaly je wieżyczki, portyki i balkony z majoliką oraz witrażami a wszystko zaś stanowiło dzieło architekta Enrico Gennari.
Witraż z dwoma sówkami
W 1914 roku Duilio Cambellotti zaprojektował i wykonał witraż, który przedstawia dwie sówki. Dzięki temu też budynek został nazwany Domem Sówek (Villino delle Civette). Budowla odzwierciedlała zamiłowanie księcia do ezoteryki. Oprócz niej, w roku 1917 powstały nowe przylegające struktury w stylu Liberty, których autorem był Vincenzo Fasolo. Wewnątrz dwa piętra dekorują bogate sztukaterie, majoliki, mozaiki, malowidła, kute z żelaza rzeźby oraz ogrom kolorowych witraży.
Kolorowe kafelki na podłodze
Rok 1944 rozpoczął stopniową degradację i zaniedbanie budynku kiedy zajmowały go wojska alianckie aż do 1947 roku. W fatalnym stanie zakupiło go miasto niestety akty wandalizmu i pożar z 1991 roku jeszcze bardziej zniszczyły cały kompleks. W latach 1992-1997 Casino delle Civette przeszła gruntowną restaurację i została udostępniona zwiedzającym jako pierwszy budynek w całej Willi Torlonia.
5) Szklarnia moreska i wieża moreska (serra moresca i torre moresca)
Serra moresca z zewnątrz
Serra moresca wewnątrz
Serra moresca to budynek w stylu neomoresko, czyli zainspirowany sztuką Alhambra w Hiszpanii i widocznymi w niej wpływami arabskimi. Powstał on w latach 1840-tych według projektu Giuseppe Jappelli. Główna struktura to z pewnością cieplarnia moreska ale do niej przylega również wieża moreska i grota.
Wieża moreska
Po pracach restauracyjnych serra została udostępniona dla zwiedzających od 2021 roku zaś wieża w niektóre dni od 2023 roku. Dzisiaj można wejść do cieplarni, usiąść na przepięknych fotelikach w kształcie liści, podziwiać zachwycające kolorowe witraże słuchając śpiewu ptaków. Do wieży zaś prowadzi nas pracownik muzeum.
Tutaj można zarezerwować bilet online:
Bilety można też kupić na miejscu w kasie. Koszt biletów: normalny 8 euro, ulgowy 5 euro.
Wieża wewnątrz
6) Sztuczne ruiny
Sztuczne ruiny
Sztuczne ruiny znajdują się tuż przy alejce, która prowadzi do Domu Sówek. Powstały one pod wpływem mody, która zrodziła się w XVI wieku, rozwinęła się w XVIII wieku i trwała aż do XIX wieku.
Struktury te kazał wykonać w 1762 kardynał Girolamo Colonna di Sciarra. Zatrudnił on architekta Ignazio Muratori ten zaś wykorzystał materiał z willi Domicjana w Castel Gandolfo. W roku 1763 kiedy umarł Muratori struktura pozostała niekompletna. Dopiero w latach 1832-1842 książę Alessandro Torlonia zlecił ukończenie prac architektowi Giovan Battista Caretti.
Cały kompleks wznosi się na ceglanym podeście podzielonym na sześć nisz oraz centralnej niszy dużo większej przykrytej półkopułą z kasetonami. W niszach stały niegdyś posągi, które dzisiaj zdobią Casino Nobile.
7) Świątynia Saturna (Tempio di Saturno)
Świątynia Saturna
Świątynia Saturna stoi tuż przy alejce, która prowadzi do Domu Sówek. Zbudował ją architekt Giovan Battista Caretti w latach 1836-1838. Imitowała ona starożytne miejsca kultu a za model posłużyła jej Świątynia Eskulapa z 1786 roku z Willi Borghese, dzieło architekta Asprucci.
Budynek jest raczej skromny i składa się z pronaosu oraz czterech granitowycb kolumn doryckich. Bujne zarośla maskują część tyłu, który pozostał nieukończony. Tutaj znajdują się budynki, które w przeszłości służyły jako kuchnia i być może miejsce biesiad na otwartym powietrzu.
Na fronton świątyni znajduje się dekoracja z terakoty autorstwa Vincenzo Gajassi, która przedstawia alegorie życia ludzkiego. W centrum widnieje Bóg, któremu świątynia zawdzięcza swoją dedykację, czyli Saturn. Trzyma on kosę pomiędzy wężem a lwem a po jego obu stronach otaczają go cztery pory roku.
Na bocznych ścianach zaś ujrzymy reprodukcje dwóch paneli z łuku Marka Aureliusza, które dzisiaj zdobią Muzea Kapitolińskie. Nad portalem wisi płaskorzeźba z Bachusem a po jej obu stronach maski teatralne wykonanie ze sztukaterii.
Jest to jedna ze struktur willi, która wciąż czeka na restaurację.
8) Trybuna z fontanną
PHOTO Trybuna z fontanną
Trybuna z fontanną znajduje się w pobliżu Pawilonu Książęcego na niewielkim sztucznym wzgórzu. Prawie stanowi ona ostatnie dzieło jakie zaprojektował Caretti w willi Torlonia.
Od strony via Nomentana prezentuje się ona pięknie. Dzisiaj wciąż widać marmurowe kolumny i nisze, w których kiedyś stały piękne posągi niestety zagubione. Centrum fontanny w stylu barokowym zdobił posąg Eneusza uciekającego z Troi. Nad nią znajduje się do dzisiaj widoczna tablica z inskrypcją wspominającą fundatora fontanny. Po jej obu stronach ciągną się schodki, które dekorują donice pełne azalii.
9) Stadion (campo da tornei)
Stadion
Stadion mieści się pomiędzy Teatrem Torlonia a Serra Moresca i zaprojektował go Jappelli. Trybuny dla widzów wykonane są z kamienia peperino. Kiedyś na jednym końcu stadionu znajdowały się trybuny gdzie zasiadała księżniczka Torlonia. Istniały one jeszcze w czasach Mussoliniego, co możemy zobaczyć na zdjęciach archiwalnych. Na tym stadionie Mussolini grał w tenisa.
10) Teatr Torlonia (Teatro Torlonia)
Teatr Torlonia
Wśród innych struktur, które zajmują park wart jest jeszcze uwagi Teatr Torlonia. Jest on zanurzony w zieleni parku Willi Torlonia.
Budowa teatru to historia miłosna gdyż książę Alessandro Torlonia kazał go wznieść z okazji zaślubin z Teresą Colonna w 1841 roku. Alessandro zlecił projekt architektowi Quintiliano Raimondi. Prace konstrukcyjne niestety przerwała w 1848 roku śmierć księcia i został on ukończony dopiero 1874 roku, o czym informuje data umieszczona w portyku.
Architekt Raimondi wyobrażał Teatr Torlonia jako teatr dworski, wręcz królewski. Dlatego nie tylko jest w kształcie podkowy ale też wzniesione boczne sale pozwalały na powiększenie sceny.
Ten ambitny plan został zrealizowany w stylu eklektycznym. Współgrają tu różne wpływy: epoki klasycznej, greko-rzymskiej, gotyku i renesansu. Wystrój wnętrz teatru wykonał Costantino Brumidi, który w USA został uznany za “Michała Anioła Ameryki” po tym jak udekorował Kapitol w Waszyngtonie.
Pomimo wielkiego projektu architektonicznego i pełnego splendoru teatr służył niewiele: widzowi mogli w nim oglądać tylko jedną sztukę. Podczas Drugiej Wojny Światowej teatr uległ ogromnym zniszczeniom podczas okupacji angloamerykańskiej. Później lata opuszczenia i zaniedbania dokonały kolejnych spustoszeń.
Po tym jak cały kompleks Willi Torlonia zakupiło miasto w 1978 roku przeprowadziło ono również prace restauracyjne. Otworzył się ponownie 7 grudnia 2013 roku.
Jego delikatna restrukturyzacja pozwoliła na podkreślenie eklektycznej atmosfery budowli zamierzonej przez architekta Quintiliano Raimondi. Rzymianie nazywają go “klejnotem willi Torlonia”. W nim odbywają się przedstawienia teatralne, przyjęcia we współpracy z ambasadami czy wydarzenia międzynarodowe.
Tu można sprawdzić program teatru:
https://www.teatrodiroma.net/blog/plays_theater/teatro-torlonia/
11) Obeliski i kolumny upamiętniające
Obeliski
W pobliżu Pawilonu Książęcego stoją dwa dziewiętnastowieczne obeliski. Kazał je wznieść Alessandro Torlonia na cześć rodziców. Mają one nieco ponad 10 metrów wysokości i ważą po 22 tony.
Kamień na wykonanie obelisków, różowy granit, pochodzi z kamieniołomów w Baveno, a obrobiony został w Mediolanie. Następnie rzeką Pad obeliski dotarły nad morze, w Wenecji. Tu z portu ruszyły wokół Półwyspu Apenińskiego aż do Fiumicino pod Rzymem. Następnie rzeką Tyber i jej dopływem Anio przybyły aż na via Nomentana, do parku, gdzie rozpoczęło się ich długie ustawianie.
Pierwszy obelisk, przed willą, stanął 4 czerwca 1842 roku i dedykowany został ojcu Giovanni Raimondo Torlonia. Drugi zaś, za Pawilonem Książęcym, wzniesiony 26 luglio czerwca 1842 roku z okazji dnia Świętej Anny upamiętnił matkę Anna Maria Torlonia. Hieroglify ku pamięci księcia wykonał zakonnik Luigi Ungarellim.
Wznoszą się tutaj jeszcze dwie kolumny. Jedną z nich, tę przy obelisku dedykowanym Annie Marii Torlonia ustawił Alessandro Torlonia w 1840 roku ku czci swego brata Carlo. Drugą zaś kolumnę, tuż przy teatrze, wzniósł Carlo Torlonia i upamiętnia ona jego rodziców.
Kolumna przy obelisku
Na terenie parku znajduje się również Lago del Fucino, które otoczają bambusowe zarośla.
Chociaż Willa Torlonia nie należy do jednych z najpiękniejszych kompleksów pałacowo-ogrodowych Rzymu przyciąga ona jednak wielu miłośników histori Drugiej Wojny Światowej. Ze względu na fakt, iż Mussolini w niej mieszkał i korzystał z jej dobrodziejstw budzi ona wciąż duże zainteresowanie wśród mieszkańców Rzymu, niestety dużo mniejsze wśród turystów. Wielu też lokalsów korzysta z jej przepięknego parku przychodząc tutaj na spacery, urządzając piknik czy trenując poranne biegi. Może Wy też zechcecie tu się wybrać. Łatwo tutaj dotrzeć autobusem numer 90 ze stacji Termini lub 60 z Placu Weneckiego.
Jeśli wpis przydał Ci się, daj mi znać proszę.
Jeśli znasz kogoś, komu może się przydać, udostępnij go proszę.
Basia Kaminska
filolożka anglistka instruktorka języka angielskiego
od 2007 roku w Rzymie
przewodniczka po Rzymie, regionie Lacjum i Watykanie w języku angielskim i polskim
autorka przewodnika „Rzym. O życiu wśród Rzymian, szepczących posągach i kojącej Ostii”
wielojęzyczna mama wielojęzycznego nastolatka