Terracina jest jednym z najpiękniejszych nadmorskich miasteczek na południe od Rzymu. Ma ona wiele do zaoferowania: przepiękne piaszczyste plaże z jasnym złocistym piaskiem, krystalicznie czystą wodą, całą infrastrukturą konieczną dla wygody plażowania oraz pozostałości starożytnego miasta wraz z Drogą Apijską i sanktuarium Jowisza. Zapraszam Was do Terracina.

TERRACINA PREHISTORIA

Terracina leży na Polach Pontyjskich nad Morzem Tyrreńskim, a dokładnie nad Zatoką Gaeta około 110 kilometrów na południe od Rzymu. Teren ten zamieszkiwany był od czasów prehistorycznych, co potwierdziło znalezienie szczątków Homo Cepranensis w pobliżu Circeo. Datuje się on na okres 400.000 lat temu, wcześniej jeszcze niż Homo Neanderthal. Późniejsze zaś znaleziska, już w pobliżu dzisiejszej Terracina, datuje się na 12.400 lat temu.

Terracina było prawdopodobnie miastem, które należało do Ausonów. Ulokowała się ona pomiędzy dwoma znaczącymi wzniesieniami: górą Sant’Angelo i San Francesco. Miasto nosiło przeróżne nazwy: etruska – Trachna, grecka – Terracina, zaś wolska – Anxur.

Grecka nazwa Terracina pochodziła prawdopodobnie od tradycji spożywania tu kolacji na ziemi wprowadzonej przez spartańskich osadników (terra oznacza ziemia, cina pochodzi od cena czyli kolacja). Nazwa zaś etruska, Trachna, nawiązywała do miasta Tarquinia oraz do królów Rzymu Tarkwiniusza Starego i Tarkwiniusza Pysznego. Przez nich to właśnie Terracina została skolonizowana jako część ich ekspansji wzdłuż wybrzeża Morza Tyrreńskiego.

MITOLOGICZNE POWSTANIE TERRACINA

Miasto ulokowało się na wzgórzu u podnóży Góry Monte Sant’Angelo jeszcze w czasach antycznych. Według starożytnej wersji Dionizosa z Halikarnasu pierwszymi kolonizatorami tych regionów byli Spartanie, uciekinierzy, którzy założyli tutaj osadę o nazwie Feronia. W tej wiosce też ponoć powstało miejsce kultu dedykowane bogini o tym właśnie imieniu.

Według starożytnej mitologii miasto Terracina zostało zidentyfikowane jako siedziba czarodziejki Kyrke z „Odysei” Homera. Akropolis miasta zaś, dzisiaj wzgórze San Francesco, to było miejsce, na które Odyseusz wspinał się oglądając okolicę wybrzeża Circeo.

Według innej legendy Terracina mogła być miastem Lamo, gdzie mieszkali Lestrigoni. Tu wylądował Odyseusz a miejsce jego pobytu jako Terracina zidentyfikował Strabon. On to opisywał tutejsze wybrzeże i port wspominając otaczające go wysokie skały.

TERRACINA W CZASACH RZYMIAN

Terracina stała się własnością Rzymian już pod koniec VI wieku przed Chrystusem jako kolonia. Była o niej również wzmianka w pierwszym traktacie między Rzymem a Kartaginą w 509 roku przed naszą erą. Tego samego roku stała się ona własnością Wolsków, którzy nazwali ją Anxur. Kilka lat później zaś zajęli ją znowu Rzymianie.

W 312 roku przebiegała tu już Droga Apijską. Ją zaś zbudowali Rzymianie aby połączyć Rzym z Capua, w pobliżu Neapolu. Dzięki temu też Terracina nabrała znaczenia handlowego i militarnego. Miasto zaczęło też się rozrastać na otaczającej ją nizinie wykorzystywanej pod uprawę roli. Centrum zaś Terracina powoli przekształciło się w monumentalny plac.

Fragment Foro Emiliano i Drogi Apijskiej

W 184 przed Chrystusem cenzor Lucjusz Waleriusz Flacco zbudował nową drogę, via Flacca. Biegła ona wzdłuż wybrzeża i łączyla Terracina z Formia. Nadało to miastu jeszcze ważniejsze znaczenie handlowe.

Terracina już w czasach Juliusza Cezara stanowiła ważny punkt w transporcie Drogą Apijską. Tutaj jednak proces cały zwalniał że względu na przeprawę przez górę Monte Sant’Angelo. Do powstania też portu Klaudiusza w Ostii Terracina była miejscem, gdzie docierały towary przeznaczone dla Rzymu. To ona też prowadziła handel z całym basenem Morza Śródziemnego.

Cesarz Trajan kazał tu powiększyć port i wykuć tunel przechodzący przez górę o długości prawie 38 metrów. Było to niesamowite przedsięwzięcie inżynieryjne, które usprawniło przeprawę przez góry Ausuni oraz transport towarów. W czasach Trajana zaczęli też tutaj docierać pierwsi chrześcijanie. Niektórzy nawróceni na tę nową religię stali się też męczennikami a ich szczątki spoczywają w portyku katedry.

Katedra

Katedra co prawda powstała dopiero w 1074 roku i została dedykowana Świętemu Cezariuszowi. Otrzymała też ona nieco później, między XII-XIII wiekiem wieżę dzwonniczą i portyk prowadzący do wejścia. Kolumny dekorujące portyk pochodziły ze starożytnych świątyń i prezentują kapitele jońskie.

MIASTO OD ŚREDNIOWIECZA DO WSPÓŁCZESNOŚCI

Terracina między VIII a IX wiekiem należała do Państwa Papieskiego. W XII wieku zaś stała się własnością rodziny Frangipane. Następnie w XIII wieku przejęła ją rodzina Caetani, z której pochodził papież Bonifacy VIII. Wówczas to ponownie zyskała ona na ważności.

Port i kanał dzisiaj widziany ze świątyni Jowisza

W 1534 Terracinę najechał jeden z najbardziej znanych komendantów flory tureckiej Khayr al Din znany jako Barbarossa.

Urocze uliczki Terracina

W XVI wieku szalejąca malaria spowodowała wyludnienie się miasta. Liczba mieszkańców wynosiła tylko 150 osób. Choroba ta bardzo zaraźliwa przywleczona została z pobliskich terenów podmokłych, wylęgarni komarów. Dopiero w 1589 roku papież Sykstus zatrudnił około 2 tysięcy pracowników do budowy kanału odprowadzającego stąd wodę. Doprowadziło to, jak również przyznawanie terenów nowym osadnikom i zwolnienie ich z podatku, do powolnego powtórnego zaludnienia tych terenów.

Urocze zakątki miasteczka

Pomimo wielu problemów, najazdów, braku stabilizacji i powolnej odbudowy w XVI wieku Terracina stała się ważnym strategicznie punktem przejezdnym między Królestwem Neapolu a Państwem Kościelnym. W XVIII wieku papież Pius VI kazał jeszcze zbudować tu kanały kanalizacyjne prowadzące przez Pola Pontyjskie, co doprowadziło jeszcze bardziej do rozwoju Terracina.

W XIX wieku Terracina stała się miejscem obowiązkowym na trasie Grand Tour. Była to wyprawa, prawie jak pielgrzymka, laicka, kulturalna, emocjonalna i intelektualna Europy. Trasa biegła aż z krajów Europy Północnej i prowadziła przez najpiękniejsze zakątki Italii. Wybierali się na nią głównie arystokraci, pisarze, artyści by kontemplować i zachwycać się pięknem Włoch oraz ich spuścizną historyczną i literacką.

Dnia 14 września 1870 Terracina została włączona do Królestwa Zjednoczonych Włoch. Długa i burzliwa historia miasta przyczyniła się też do jego niezwykłego piękna.

TERRACINA MIASTO

Terracina jest podzielona na miasto górne i miasto dolne. Miasto górne stanowi starożytna Terracina z akropolisem, która ostatecznie ukształtowała się w Średniowieczu. Miasto dolne zaś jest owocem pierwszych ekspansji Rzymu wzdłuż drogi aż do portu oraz późniejszej ekspansji już w XIX i XX wieku.

W mieście górnym zachowały się jeszcze ruiny rzymskie. Możemy tu podziwiać pozostałości łuku przy Drodze Apijskiej, która tędy przebiegała, przez centrum starożytnego miasta.

Tu w sercu Terracina znajdował się rzymski teatr oraz Kapitolium, czyli świątynia dedykowana triadzie kapitolińskiej: Jowiszowi, Junonie i Minerwie. Za miastem, na górze Sant’Angelo wznosiło się zaś sanktuarium Jowisza (Giove Anxur).

Kapitolium

Mury miasta

Starożytne mury miasta sięgają swoim początkiem jeszcze czasów Wolsków a później czasów rzymskich. Widać je jeszcze fragmentarycznie w niektórych miejscach. Później nowe mury i fortyfikacje powstały już w V wieku. Później zostały one zabudowane domami mieszkalnymi.

Porta Romana

W późnym Średniowieczu poza murami miasta powstały też klasztory i domy zakonne. Część zaś dolnego miasta bardzo już się wyludniła, port i kanały wypełniły się naniesionym przez morze piaskiem i przestały pełnić swoje funkcje.

Przejazd wzdłuż Drogi Apijskiej w XVII wieku został ufortyfikowany i tu powstała Porta Napoletana, czyli Brama Neapolitańska. Pozostałe zaś bramy miasta zostały rozebrane lub zamieniły się na domy mieszkalne.

Urocza kapliczka przy jednym z domów

Dzisiejsza Porta Romana to jedna z bram miasta, która powstała w 1780 roku. Spoczęła ona na starożytnej wieży strażniczej opartej na podstawie z muru poligonalnego.

Górne miasto

Górne miasto Terracino koncentrowało się wokół Forum Emilianum, którego ślady zachowały się do dzisiaj. Stanowiło ono główny plac miasta gdzie koncentrowało się życie publiczne, gospodarcze, polityczne i handlowe miasta.

Przez starożytne forum, wzdłuż jego strony północnej, przebiegała Droga Apijska. Z niej zachowała się część bloków, którymi była wyłożona oraz chodnik z kanałem odpływowym. Drogę zaś od forum oddzielały pilastry.

Fragment Drogi Apijskiej na Forum Emilianum

Samo forum zachowało do dzisiaj swoją oryginalną nawierzchnię z bloków skały wapiennej. Powstała ona na przełomie I wieku przed Chrystusem a I wieku po Chrystusie. Na tych blokach zachował się również napis ułożony z liter z brązu. Upamiętnia on tutejszego urzędnika Aulusa Aemiliusa, który kazał wyłożyć plac kamiennymi blokami.

Forum

Po obu stronach Forum biegły budynki publiczne takie jak bazyliki czy świątynie. Drugą stronę forum otaczał portyk biegnący wzdłuż Appii. Od ulicy prowadziły do niego trzy schodki i miał on posadzkę z marmuru oraz marmurowe kolumny.

Tutaj na Forum Emilianum wznosił się również rzymski teatr, którego ślad dobrze się zachował do dzisiaj. Widoczne tu są jeszcze trybuny układające się w schody biegnące po półokręgu, a na nich wznoszą się średniowieczne kamienice.

Teatr rzymski

Dolne miasto

Miasto dolne pojawiło się już w czasach rzymskich wzdłuż drogi prowadzącej do portu. Wówczas też nastąpił jego rozwój ze względu na uprawę ziemi i produkcję rolną tutaj na pobliskich Polach Pontyjskich. Druga faza intensywnego rozwoju miasta dolnego miała miejsce w XIX i XX wieku.

W okresie panowanie Rzymian powstało Forum Severianum, czyli drugi ważny plac miasta. Rzymianie wznieśli amfiteatr i termy a wokół nich domy, wille i rezydencje. Nieco później też zmienili oni bieg Drogi Apijskiej i przebudowali port.

SANKTUARIUM JOWISZA

Na pobliskim szczycie Monte Sant’Angelo o wysokości 227 metrów nad poziomem morza powstało Sanktuarium Jowisza (Tempo di Giove Anxur). Wzniesienie to zwane było również Monte Giove, czyli Górą Jowisza i stanowiła ona ostatnie odgałęzienie gór Ausoni zamykając Pola Pontyjskie w kierunku morza.

Pierwsze tarasy, na których wznosiło się to ogromne sanktuarium powstały jeszcze w IV wieku przed Chrystusem wraz z powstaniem tu Drogi Apijskiej. Były to mury poligonalne, czyli składały się na nie ogromne bloki skalne nałożone na siebie bez jakiejkolwiek zaprawy murarskiej. Wówczas to prawdopodobnie sanktuarium to mogło być związane z kultem wyroczni.

Była to tak zwana Świątynia Wielka (Tempio Maggiore), która była dedykowana prawdopodobnie Jowiszowi Modemu (Iuppiter Anxur), bóstwu, które chroniło miasto Terracina. Z niej zachował się do dzisiaj monumentalny taras z dwunastoma arkadami.

Taras z arkadami

Monumentalny taras zawierał też kryptoportyk, grotę i kamień wyroczni gdzie z pewnością odbywały się niektóre rytuały oraz dwie małe cysterny.

Kryptoportyk dzisiaj

Tak zwana Mała Świątynia, prawdopodobnie najstarsza, z połowy II wieku przed naszą erą prawdopodobnie była poświęcona bogini Feronia. Kult ten sięgał czasów Wolsków i ich okupacji tych terenów w V wieku przed naszą erą. Tutaj też znajdował się święty gaj Fanum Feroniae w pobliskim Monte Leano, o czym wspominały starożytne źródła.

Fragmenty Małej Świątyni

Na północ od sanktuarium, gdzie biegła Drogą Apijska, powstały mury. Prawdopodobnie tu doszło do starcia między Mariuszem a Sullą na początku I wieku przed Chrystusem. Zwycięstwo Sulli prawdopodobnie też sprawiło, iż tenże kazał przebudować nieco sanktuarium dodając koszary wojskowe oraz Świątynię Wielką. Składała się ona z jednej celi świątynnej i wznosiła się na wysokim podium zwróconym w stronę portu.

Sanktuarium Jowisza w Terracina należy do grupy wielkich sanktuariów rzymskich Lacjum z epoki Republiki. Wśród nich znajdują się jeszcze Sanktuarium Herkulesa w Tivoli (Santuario di Ercole) oraz Sanktuarium Fortuny w Palestrinie (Santuario della Fortuna Primigenia). Powstały one pomiędzy połową II a połowa I wieku przed Chrystusem w miejscach  niesamowicie malowniczych na wzniesieniach.

Sanktuarium Herkulesa, Tivoli

Sanktuarium Fortuny, Palestrina

Po upadku Cesarstwa Rzymskiego sanktuarium uległo zniszczeniu podczas pożaru i stało się ono w Średniowieczu opactwem Benedyktynów. Z niego zachowały się jeszcze fragmenty fresków z IX wieku. Przetrwały tu jeszcze inne struktury średniowieczne, takie jak pozostałości muru kwadratowej wieży z XIII wieku. Świadczy to o tym, że miejsce to stanowiło doskonałą ochronę.

Góra Sant’Angelo wraz z sanktuarium opustoszały definitywnie w XIV wieku wraz z wyludnieniem się Terraciny głównie ze względu na fale epidemii. W roku 1894 ruszyły pierwsze prace archeologiczne, podczas których archeolodzy znaleźli cenne przedmioty. Dzisiaj znajdują się one w Muzeum Narodowym Palazzo Massimo w Rzymie.

Sanktuarium Jowisza (Tempio Di Giove Anxur) możemy odwiedzić we wszystkie dni w godzinach 9.00-19.00. Bilety kupimy na miejscu, bilet normalny kosztuje 7 euro zaś ulgowy 5 euro.

JAK DOTRZEĆ DO TERRACINA

Pociągiem należy zee stacji Roma Termini dostać się do stacji Monte San Biagio-Terracina Mare. Przed dworcem zatrzymuje się autobus, który jedzie da Terracina.

Samochodem należy z Rzymu kierować się na EUR i Via Pontina.