Co to są mówiące posągi w Rzymie? O czym mówią? Gdzie je znajdziemy? Możemy natknąć się na te tajemnicze rzeźby w różnych częściach miasta. Wciśnięte gdzieś w kąciku jakiegoś placu lub przyklejone do ściany budynku opowiadają własne historie. Zapraszam Was na spotkanie z nimi.

Mówiące posągi w Rzymie stanowią serię sześciu rzeźb, na których Rzymianie już od XIV wieku anonimowo umieszczali paszkwile. Były to prześmiewcze teksty, satyryczne wierszyki oraz krytyka kierowane przeciwko papieżom, którzy byli władcami Rzymu, politykom i innym ważnym osobistościom publicznym.

1) Pasquino

Pasquino

Pasquino jest zdecydowanie najsłynniejszą ze wszystkich mówiących posągów Wiecznego Miasta. Znajduje się w pobliżu Placu Navona, na piazza di Pasquino. Rzeźba ta jest fragmentem dzieła hellenistycznego prawdopodobnie z III wieku przed Chrystusem. Przedstawia wojownika greckiego lub dwóch wojowników nawzajem się podtrzymujących.

Z dużym prawdopodobieństwem jest to fragment grupy rzeźbiarskiej w wykonaniu Antigonosa. Być może przedstawia on Menelaosa, który podtrzymuje umierającego Patroklesa. Wcześniejsze interpretacje sugerowały, że jest to Ajaks wraz z Achillesem, tudzież Herkules podczas walki z centaurami.

Rzeźba znaleziono w 1501 roku podczas prac remontowych Pałacu Orsinich (dzisiaj Pałac Braschi) dokładnie w miejscu, gdzie dzisiaj się znajduje. Niektóre teorie głoszą, że dekorowała ona stadion Domicjana, nad którym dzisiaj dominuje Plac Navona.

Pasquino wkrótce stał się kolekcjonerem tak zwanych pasquinate, czyli paszkwili. Były to satyryczne wierszyki i prześmiewcze rymowanki wymierzone przeciwko papieżom i ważnym osobom życia publicznego. Codziennie rano straże zdejmowały owe kartki, ale pojawiały się one ponownie. Czytali je mieszkańcy miasta, komentowali i naśmiewali się z władzy, przez co stało się to niewygodne i irytujące dla rządzących.

Wkrótce pojawiły się próby pozbycia się „gadającego” Pasquino. Pierwszą osobą, która się tego podjęła był papież Hadrian VI (ostatni papież nie pochodzący z Włoch aż do Jana Pawła II) w roku 1522. Kazał on utopić rzeźbę w Tybrze, co spotkało się z ostrym sprzeciwem kardynałów Kurii Rzymskiej. Odwiedli oni papieża od tego pomysłu tłumacząc, iż próba ta mogła stać się „zamachem” na wrodzoną satyrę rzymskiego ludu.

Później jeszcze papieże Sykstus V (1585-1590) i Klemens VIII (1592-1605) próbowali wyeliminować niewygodny posąg z życia publicznego Rzymu. Papież Benedykt XIII z kolei kazał gwardii pilnować Pasquino i nie dopuszczał do umieszczania na nim satyrycznych utworów. To z kolei powodowało, że więcej prześmiewczych paszkwili ukazywało się na innych mówiących posągach.

Tenże sam papież, Benedykt XIII ogłosił w swoim papieskim edykcie, że ten, kto ośmieli się przyczepiać paszkwile poniesie karę śmierci a jego dobro zostanie skonfiskowane. Takie przypadki są znane, na przykład ten, podczas panowania papieża Piusa V, w 1566, kiedy to oskarżono Niccolò Franco o pogwałcenie papieskiego prawa i skazano go na śmierć.

Pasquino bardzo mocno zniszczony przez smog i zaniedbanie odrestaurowano pod koniec 2009 roku. Został odsłonięty 19 marca 2010 roku wraz z nowym ogrodzeniem. Dzisiaj nie można paszkwili przyczepiać bezpośrednio na rzeźbę ani też na piedestał. Służy do tego specjalna tablica umieszczona obok.

Dzisiejsze pasquinate

2) Madama Lucrezia

Madama Lucrezia

Jest jedyną kobietą w zacnym męskim gronie mówiących posągów Wiecznego Miasta. Autor jej jest nieznany, jak również pochodzenie. To ogromne popiersie pochodzi z czasów antycznych i ma aż 3 metry wysokości. Znajduje się w pobliżu Placu Weneckiego, w rogu Pałacu Weneckiego tuż przy bazylice świętego Marka.

Podobnie jak w przypadku pozostałych mówiących posągów jego pochodzenie pozostaje pod znakiem zapytania. Krąży oczywiście mnóstwo przypuszczeń: być może owa głowa przedstawia boginię Izydę lub jedną z jej kapłanek, gdyż wskazuje na to zawiązany na piersi węzeł typowy właśnie dla tego kultu.

Popiersie stało się prawdopodobnie własnością Lukrecji d’Alagno, kochanki króla Neapolu Alfonsa V Aragońskiego. Po jego śmierci kobieta z powodu wrogości następcy tronu przeniosła się do Rzymu i zamieszkała w miejscu, gdzie dzisiaj znajduje się Madama Lukrecja.

Tak jak do pozostałych rzymskich gadających posągów, do niej również mieszkańcy miasta przyczepiali satyryczne wierszyki ośmieszające władze w mieście. Wyśmiewano też przesadnie rozrzutne życie papieży oraz ich decyzje kościelne i polityczne. Odbywało się to zawsze anonimowo.

3) Marforio

Marforio

Marforio jest ogromnym posągiem z marmuru z czasów starożytnego Rzymu. Prawdopodobnie przedstawia on boga Neptuna, Okeanos lub Tyber. Rzeźba do 1588 roku znajdowała się na Forum Augusta, w miejscu zwanym Foro di Marte, stąd nazwa Marforio. Dzisiaj znajduje się w Muzeach Kapitolińskich, na dziedzińcu Palazzo Nuovo.

W 1588 w czasie pontyfikatu Sykstusa V Marforio został najpierw ustawiony na Placu Świętego Marka. Następnie pojawił się on na Placu Kapitolińskim jako ozdoba fontanny zaprojektowanej przez Giacomo della Porta. W XVII wieku papież Innocenty X kazał ją znowu przestawić, po czym już ostatecznie stanęła w Palazzo Nuovo, skrzydle Muzeów Kapitolińskich.

Marforio był bohaterem wielu dialogów, które toczyły się między nim a Pasquino. Paszkwile bardzo często poruszały tematy życia społecznego i politycznego miasta w sposób anonimowy próbując ośmieszyć osoby publiczne Rzymu XVI i XVII wieku.

4) Babuino

Babuino

Babuino przedstawia Sylena leżącego na boku na posłaniu skalnym. Dokładne pochodzenie rzeźby jest nieznane, z pewnością z czasów rzymskich. Mieszkańcy Wiecznego Miasta nazywają go pawianem ze względu na to, że jest tak brzydki, iż przypomina małpę.

W 1571 papież Pius V wydał pozwolenie na doprowadzenie wody z akweduktu Vergine do pałacu Alessandro Grandi. Pałac ten powstał tu na ulicy, która wówczas nazywała się via Paolina. Alessandro na cześć papieża kazał wznieść fontannę do użytku publicznego. Posąg Babbuino stał się wówczas częścią owej fontanny, która posiadała kwadratowy zbiorniku umieszczonym na fasadzie pałacu.

Rzeźba przez swoją unikatowość karmiła fantazje i zainteresowanie Rzymian. Stała się ważna do takiego stopnia, że zmieniła nawet nazwę ulicy z via Paolina na via del Babuino. Dołączyła do grona pozostałych pięciu mówiących bohaterów Wiecznego Miasta. Ona również pełna była satyr i krytyki niejednokrotnie bardzo obraźliwych w stronę ważnych osobistości życia publicznego miasta począwszy od XVI wieku. Te paszkwile przyczepiane do Babuino nazywane były babuinate.

W XIX wieku fontanna wraz z rzeźbą zostały rozebrane z powodu przeprowadzanych na ulicy prac remontowych. Babuino został umieszczony w pałacu Boncompagni Cerasi, a fontanna na via Flaminia. Dopiero w roku 1957 Sylen powrócił na via del Babuino gdzie znajduje się do dzisiaj tuż przy kościele Sant’Atanasio dei Greci (świętego Anastazego Greków).

5) Facchino

Facchino

Facchino przedstawia mężczyznę z twarzą prawie niewidoczną, który wylewa wodę z beczki. Zniszczona twarz to efekt wielu ataków ludzi bezdomnych, którzy rzucali w rzeźbę kamieniami. Przyjmuje się, że postać przedstawia Marcina Lutra. W rzeczywistości jest to tak zwany „acquarolo” (lub też „acquaricciaro”) czyli osoba, która nabierała wodę z publicznej fontanny i sprzedawała ją od domu do domu.

Legenda ludowa z kolei mówi, że postać przedstawia niejakiego Abondio Rizio. Był on tragarzem wody w epoce renesansu, typowym miejskim pijaczkiem. W ramach pokuty za swoje pijaństwo został skazany na picie i roznoszenie zwykłej wody.

Facchino jest najmłodszą ze wszystkich mówiących posągów w Rzymie. Wykonał ją Jacopo Del Conte w 1580. Pierwotnie znajdowała się ona na via del Corso zdobiąc fasadę pałacu de Carolis Simonetti (dzisiaj Banco di Roma). Grzegorz XIII kazał ją umieścić na bocznej fasadzie pałacu od strony via Lata, gdzie znajduje się do dzisiaj.

Banco Di Roma

Postać ma słabo widoczne ubrania oraz napis, który nawiązywał do korporacji facchini, czyli domokrążców roznoszących za opłatą wodę po domach, dla której to Jacopo del Conte wykonał tę rzeźbę. Od owej korporacji Facchino przyjął swoje imię.

Tak jak pozostałe gadające posągi Rzymu ta też była postacią, na której Rzymianie anonimowo umieszczali satyryczne wierszyki wyśmiewające publiczne osoby, głównie te sprawujące władzę w mieście.

6) Abate Luigi

Abate Luigi

Abate Luigi jest rzeźbą pochodząca z późnego antyku. Nie znamy jej autora, ale wiemy, że znaleziono ją przy pałacu Vidoni, w pobliżu którego znajdował się Teatr Pompejusza. Prawdopodobnie przedstawia wysokiej rangi urzędnika. Z braku jakichkolwiek źródeł, który pomogłyby zidentyfikować postać, jej imię, Abate Luigi, czyli opat Luigi, przyznali mu mieszkańcy Rzymu. Prawdopodobnie przypominał on zakrystiana jednego z pobliskich kościołów, który nosił imię Luigi.

Posąg kilkakrotnie zmieniał lokalizacje, a od roku 1924 znajduje się ponownie w pobliżu miejsca, gdzie go odnaleziono, czyli na piazza Vidoni. Stoi on wtulony w boczną fasadę bazyliki Sant’Andrea della Valle. Tak jak pozostałe gadające posągi Rzymu ten też był świadkiem wielu paszkwili i krytyk anonimowo wymierzonych w postaci życia politycznego i publicznego miasta.

Sześć gadających posągów w Rzymie i każdy z nich miał coś ciekawego do powiedzenia. Niektóre z nich jeszcze mówią do dzisiaj. Każdy z nich zaś opowiada swoją własną historię.

Jeśli wpis podobał Ci się, daj mi znać proszę.

Jeśli uważasz, że może się komuś przydać, udostępnij go proszę.

Basia Kaminska

filolożka anglistka instruktorka języka angielskiego

od ponad 14 lat w Rzymie

przewodniczka po Rzymie, regionie Lacjum i Watykanie w języku angielskim i polskim

autorka eprzewodników „Rzymskie smaki” i „W cieniu Rzymu”

wielojęzyczna mama wielojęzycznego nastolatka