Jeśli jesteście przekonani, że w Rzymie zobaczyliście już wszystko, to chyba Was rozczaruję. Wieczne Miasto oprócz atrakcji dobrze widocznych na powierzchni, kryje pod ziemią warstwy budynków i pokłady historii nagromadzone jedne na drugich. Tworzą one tak zwaną archeologiczną lasagne. Pod ulicami i kosciołami Rzymu znajduje się całe podziemne miasto. Niestety dostęp do niego jest bardzo ograniczony lub wręcz niemożliwy. Są jednak miejsca, które z łatwością możemy odwiedzić schodząc kilka lub kilkanaście metrów pod powierzchnię miasta. Zapraszam Was na taką wyprawę do bazyliki Świętego Chryzogona na Zatybrzu.

Kościół Świętego Chryzogona (San Crisogono) znajduje się na piazza Sidney Sonnino i jest jedną z najstarszych bazylik w Rzymie. Początkiem swoim sięga roku 499 po Chrystusie, kiedy to po raz pierwszy pojawił się „titulus Crysogoni” na liście papieża Symacha. Prawdopodobnie „titulus Crysogoni”, czyli odpowiednik naszej dzisiejszej parafii, powstał w IV wieku w domu prywatnym z III wieku. Dom ten później stał się kościołem, miejscem kultu pierwszych chrześcijan.

Jeśli zaś chodzi o samego Chryzogona pochodził on prawdopodobnie z Akwilei. Stracił życie jako męczennik w czasie prześladowań cesarza Dioklecjana. Inna wersja głosi, iż był on Rzymianinem, właścicielem domu, w którym spotykali się pierwsi chrześcijanie.

W piątym wieku z pewnością powstała tu już bazylika z jedną nawą i z prezbiterium w kształcie absydy (półokrągła ściana). Leżała ona 6 metrów poniżej dzisiejszego poziomu ulicy. Została ona odkryta w 1907 roku podczas prac archeologicznych prowadzonych przez włoskie Ministerstwo Sztuk Pięknych (Ministero delle Belle Arti).

Kiedy wchodzimy od zakrystii do części podziemnej od razu rzuca się w oczy półokrągły kształt absydy. Przechodząc wzdłuż niej dochodzimy do nawy, a w niej za kratą zabezpieczającą, możemy zobaczyć baptysterium z V wieku. W nim ciągle znajduje się doskonale widoczny półokrągły zarys chrzcielnicy o średnicy 2,6 metra. Tu chrzest przyjmowali głównie dorośli przez zanurzenie w wodzie, zatem schodki jeszcze dziś widoczne pozwalały katekumenom wejść do basenu chrzcielnicy.

Półokrągła absyda widziana od wejścia

Dzisiaj możemy zobaczyć tylko połowę chrzcielnicy, gdyż pomiędzy X a XII wiekiem rytuał chrztu już nieco odmienny pozostawił ten zbiornik wody bezużytecznym. Zatem wzniesiono tu na nim ścianę przecinając go na pół oraz przykryto go podłogą. Odnaleziono tu jeszcze dwa zbiorniki połączone ze sobą systemem odprowadzającym wodę. Pozwala to przypuszczać, że zanim powstało tu baptysterium, mogła się tu znajdować pralnia lub farbiarnia tekstyliów.

Niedaleko baptysterium, w górnej części ściany, możemy zauważyć freski, które powstały między VI a VII wiekiem. Imitują one tkaninę, a na niej widnieje krzyż udekorowany cennymi kamieniami oraz ukazują scenę z Nowego Testamentu. W niej widzimy w piecu z płomieniami trzech młodzieńców hebrajskich, którzy modlą się i ich wiara ratuje ich od spalenia.

Krzyż na tkaninie namalowanej na ścianie

W absydzie widać wąski korytarzyk, który prowadził do miejsca, w którym spoczywały relikwie świętego Chryzogona. Na jednej ze ścian widoczne są jeszcze freski z VIII wieku które przedstawiają świętego Chryzogona, świętego Rufina i świętą Anastazję. Na jednej ze ścian absydy, u góry możemy również zauważyć freski wykonane w VIII wieku na zlecenie papieża Grzegorza III przedstawiające świętych oraz malowidła imitujące marmur.

Wąski korytarzyk z freskami przedstawiającymi świętych Chryzogona i Rufina oraz świętą Anastazję

W drugiej części bazyliki możemy podziwiać przepiękne sarkofagi, na jednym z nich Neptuna z orszakiem.

Sarkofag z Neptunem i jego orszakiem

Na ścianie widoczne są jeszcze cudem ocalałe przepiękne freski. Na nich uchował się święty Benedykt uzdrawiający trędowatego, święty Pantoleone leczący ślepego oraz papież Sylwester walczący ze smokiem. Tutaj też widzimy kilka prób podniesienia podłogi aby ocalić bazylikę przed powracającymi powodziami.

Freski ze świętym Benedyktem leczącym trędowatego

Przebudowy i zmiany w bazylice trwają aż do XII wieku, kiedy to kardynał Giovanni da Crema postanowił wznieść nową bazylikę nieco przesuniętą na północ od starożytnej. W tym okresie też, w roku 1126, powstała przepiękna romańska dzwonnica o bazie 8 x 8 metrów i wysoka na 45 metrów.

Romańska dzwonnica

Główna fasada zaś wraz z portykiem powstały w roku 1626. Wówczas to bazylika została całkowicie odrestaurowana i przebudowana przez architekta Giovanni Battista Soria z polecenia kardynała Scipione Borghese. Jego to herb widnieje wszędzie na zewnątrz i wewnątrz świątyni: orzeł oraz skrzydlaty smok. Nad kolumnadą przy wejściu widnieje napis:

„SCIPIO S.R.E. PRESB CARD BURGHESIUS M POENITEN AD MDCXXVI”, czyli ” kardynał prezbiter Świętego Kościoła Rzymskiego, Scipione Borghese, Penitencjusz Wielki, w Roku Pańskim 1626”.

Wnętrze kościoła ma formę bazyliki, czyli jest to budynek na planie prostokąta z trzema nawami. Oddzielają je rzędy kolumn, 11 po każdej stronie. Pochodzą one prawdopodobnie z Term Septymiusza Sewerusa. Dwie kolumny z czerwonego porfiru, największe istniejące w Rzymie, podtrzymują łuk centralny. Cztery kolumny z alabastru zaś dekorują baldachim w stylu barokowym.

Wnętrze bazyliki

Baldachim

Na suficie w centrum widnieje „Gloria świętego Chryzogona” w wykonaniu Guercino, niestety kopia. Oryginał został skradziony i sprzedany w Anglii w 1808 roku, gdzie znajduje się do dziś. W absydzie zaś możemy podziwiać „Dziewicę ze świętymi Chryzogonem i Jakubem”, dzieło, które wykonał Pietro Cavallini (1290). Podłoga pokryta jest starożytnymi marmurami ułożonymi w stylu Cosmatich.

Do początku XVIII wieku tutaj znajdowała schronienie statua Matki Boskiej Rzecznej („Vergine del Carmelo” potocznie zwana „Madonna Fiumarola”, a przez mieszkańców Zatybrza „Madonna de Noantri”). Obecnie jest ona w pobliskim kościele Świętej Agaty. Każdego roku w lipcu (między 13 a 26 lipca) wyrusza z tego kościoła procesja, w której owa Madonna wędruje przez ulicę Zatybrza i płynie w łodzi rzeką. Po czym przybywa tu, do bazyliki Świętego Chryzogona, gdzie zatrzymuje się na kilka dni.

Procesja Matki Boskiej Rzecznej

Wejście do kościoła podziemnego przez zakrystię, bilety możemy kupić na miejscu, bez Green Pass, cena biletu € 3,00.

Godziny otwarcia kościoła
w dni powszednie

7:00 – 11:30 | 16:00 – 19:30

niedziela
8:00 – 13:00 | 16:00 – 19:30

Pokazałam Wam jedno z wielu miejsc, które Rzym kryje pod naszymi stopami, głęboko pod powierzchnią miasta. Mam nadzieję, że zechcecie tam zajrzeć, do bazyliki świętego Chryzogona.

Polecam Wam również spacer po Zatybrzu

https://basiakaminska.pl/spacer-po-zatybrzu-dwanascie-jego-najbardziej-malowniczych-zakatkow/

Jeśli wpis spodobał Ci się, daj mi znać, proszę.

Jeśli uważasz, że może on się komuś przydać, udostępnij go proszę.

Basia Kaminska

filolożka anglistka instruktorka języka angielskiego

od ponad 14 lat w Rzymie

przewodniczka po Rzymie, regionie Lacjum i Watykanie w języku angielskim i polskim

autorka eprzewodników „Rzymskie smaki” , „W cieniu Rzymu”

wielojęzyczna mama wielojęzycznego nastolatka